استخراج فراداده‌های نسخه‌های خطی در عصر دیجیتال

حسین سنمار¹

1) آزمایشگاه هوش‌مصنوعی. بخش پردازش هوشمند. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)

محل انتشار : همایش بین المللی مخطوطات مشرق زمین(orientalconferences.ir)
چکیده :
پژوهش‌های نسخه‌های خطی در آستانه تحولی بزرگ قرار دارند. در این تحول که از تصویربرداری و «دیجیتالی‌کردن» صِرف نسخه‌ها به «دیجیتالی‌شدن» فرایندهای پژوهشی است، فراداده نقشی بی‌بدیل را ایفا می‌کند. فراداده‌ی یک نسخه‌خطی، اطلاعات ساخت‌یافته‌ای از نسخه‌خطی است که ورای محتوای آن، به شناسایی ماهیت نسخه و ویژگی‌های تاریخی، هنری، زبان‌شناسی و ادبی آن کمک می‌کند. دست‌یابی به داده‌های نسخه خطی، غالباً دشواریاب و نیازمند فعالیت ژرف‌بینانه پژوهش‌گران است. حتی گاهی دست‌یابی به اصل داده دست‌نایافتنی است. از این روست که فراداده‌های نسخه‌های خطی مطلوبیتی دوچندان پیدا می‌کنند. افزون بر این، فراداده همواره یکی از منابعی است که در فهم، کشف و استخراج داده‌های اصلی از یک نسخه خطی در هر سه حوزه کتیبه‌شناسی، نسخه‌شناسی و متن‌شناسی کمک شایانی می‌کند. این پژوهش با دسته‌بندی و فهرست‌کردن بخشی از فراداده‌های ارزشمند در مطالعات نسخه‌های خطی، استخراج ماشینی این فراداده‌ها به کمک هوش مصنوعی را به عنوان بخشی از چارچوب علوم انسانی دیجیتال معرفی می‌کند. فراداده‌هایی با کمیت و کیفیت مطلوب و غنی‌شده می‌توانند کارایی پژوهش‌های علوم انسانی مرتبط با متون کهن را بهبود ببخشد. همچنین فراداده‌های پیوندی می‌توانند با ایجاد شبکه‌ای از ارتباطات میان فراداده‌های نسخه‌ها اطلاعات دقیق‌تری را از دنیای واقعی نسخ خطی منعکس کند. پیش‌نیاز توسعه این نوع فناوری، پیکره‌های داده‌ای متناسب با اهداف مورد نظر در مطالعات نسخ خطی است.
کلمات کلیدی : فراداده نسخه‌خطی علوم انسانی دیجیتال دیجیتالی‌سازی نسخه خطی پیکره‌های داده‌ای.