ایجاد الگوی ساختار فضایی خانۀ ایرانی اسلامی با روش نحو فضا (نمونه موردی: خانه‌های دوخوابه دهه‌های هفتاد و هشتاد و نود تهران)

محمدرضا بمانیان¹ سیده سولماز راستجو²

1) استادیار رشتۀ دکترای معماری دانشگاه تربیت مدرس
2) پژوهشگر دکترای دانشگاه تربیت مدرس

محل انتشار : کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشور های جهان اسلام(cau2018.ir)
چکیده :
خانۀ ایرانی اسلامی که به عنوان افق پیش روی خانۀ ایرانی معاصر، در اسناد بالادستی، ترسیم شده¬است، واجد ویژگی‌های مفهومی برخاسته از فرهنگ است که در خانۀ معاصر گم شده¬است. این پژوهش به دنبال تدوین راهکاری عملی برای دست‌یابی یه این الگوی مطلوب، از طریق روش استدلال منطقی و جمع‌آوری نمونه است. هرچند تمام ویژگی‌های فرهنگ ایرانی اسلامی به خانۀ ایرانی اسلامی قابل تبدیل نیستند، اما برای شناخت الگوهای قابل تبدیل، می‌توان با استفاده از روش نحو فضا، راهی ارائه¬کرد. این روش برای تشخیص ساختار فضایی خانه¬ها، با توجه به قابلیت شناخت و تشخیص سلسله¬مراتب (با تعداد گره¬های میان دو فضا و....)، حریم(شناخت گره¬های پیش ورودی برای فضاهای خواب و ....) و ... روش مناسبی برای این پژوهش قلمداد می¬شود. پس از شناخت خانۀ ایرانی اسلامی و چهار مؤلفۀ آن، در قالب سلسله مراتب، حریم، عرصه‌‌های عمومی و خصوصی و تعامل با فضای خارج، ساختار فضایی خانۀ مطلوب تعریف می¬گردد. با مطالعۀ این چهار شاخص در خانه¬های معاصر، شکلی از الگوی خانه¬های معاصر به دست می¬¬دهد. با توجه به فراوانی ساخت و ساز و نیز پایتخت بودن تهران و اثر الگوسازی آن بر خانه-های سایر شهرها، نمونه¬ها از شهر تهران برداشت شده¬اند. نتایج پژوهش نشان می¬دهد، تعامل با فضای بیرون، در دهۀ نود، در خانه‌ها تقویت شده است. محرمیت فضای خواب (قابلیت مهمان‌پذیری خانه در این پژوهش) پس از کاهش در یک دروه، دوباره به وضعیت قبل خود بازگشته است. سلسله مراتب، تغییر چندانی نداشته¬است. حریم در خانه‌ها با گذشت زمان بیشتر شده¬است. در دهۀ نود، الگوی ساختار فضایی خانۀ ایرانی اسلامی، با توجه به چهار شاخص در این پژوهش، در خانه‌های معاصر، نمود بیشتری داشته است.
کلمات کلیدی : فرهنگ ایرانی-اسلامی خانه مطلوب سبک زندگی ایرانی اسلامی الگو ساختار فضایی