بررسی آرایه‌های هندسی در گچ‌بری محراب‌های ادوار اسلامی (نمونه موردی: مسجد جامع نائین، مسجد جامع فریومد، امامزاده ربیعه خاتون)

سپیده بخشی¹ ناصر بخشی² داوود احمدی³

1) دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران
2) دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران
3) دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران

محل انتشار : کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشور های جهان اسلام(cau2018.ir)
چکیده :
محراب‌های گچ‌بری، به‌عنوان یکی از باشکوه‌ترین جلوه‌های تزئین در معماری ادوار اسلامی، علاوه بر تنوع آشکار در فرم‌ها و ابعاد ساخت، شامل مجموعه منحصربه‌فردی از آرایه‌های گوناگون است در این مقاله، علاوه بر معرفی انواع آرایه‌های هندسی به‌کاررفته در محراب‌های گچ‌بری سه دوره تاریخی،سیر تحول، تنوع، تداوم یا تکرار هر یک از گره‌های مذکور و نحوه کاربرد آن‌ها در بخش‌های مختلف محراب‌ها، از حیث وسعت فضای اختصاص‌یافته و مکان به‌کاربرده شده، مورد ارزیابی قرارگرفته است. روش تحقیق، توصیفی_قیاسی بوده و برای رسیدن به نتایج مطلوب از تحقیق کتابخانه‌ای اعم از کتاب، رساله، مقالات و پایگاه‌های اینترنتی استفاده‌شده است و درنهایت با بازدید از امکانات موجود میدانی مطالب به‌دست‌آمده را تحلیل و تکمیل نموده و به جمع‌بندی نهایی رسانده است. نتایج حاصله گویای این مطلب است که با پیشرفت تکنیک‌های گچ‌بری و ابزار مورداستفاده و همچنین تغییر بستر تاریخی_ اجتماعی نقوش هندسی به‌کاررفته در محراب‌ها به‌تدریج پیچیده‌تر شده و همچنین شاهد ظهور رنگ در محراب‌ها هستیم.تحلیل‌های انجام‌شده که از بررسی 3 محراب گچ‌بری تاریخ‌دار منسوب به دوره ایلخانی، آل‌بویه و خوارزمشاهیان به‌دست‌آمده، حاکی از آن است که کاربرد نقوش هندسی در این محراب‌ها، حضوری پرُرنگ داشته و بیشترین درصد را، گره‌هایی بر پایه عدد شش و هشت (گره‌های شش و شمسه، هشت و طبل گردان و...) به خود اختصاص داده است. این گره‌ها غالباً، در دیوارهای جانبی و روبروی طاق‌نما و حاشیه‌های محراب‌های گچ‌بری قرارگرفته است.
کلمات کلیدی : گچ‌بری نقوش هندسی محراب امامزاده ربیعه خاتون اشترجان مسجد جامع فریومد مسجد جامع نائین