تحلیل محتوایی چاربیتوها باتکیه بر ویژگی‌های فرهنگی و جغرافیایی اقلیم رفسنجان

مصطفی موسوی راد¹ زینب کبیریان²

1) هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران. دانشیار
2) دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی.دانشگاه

محل انتشار : دومین همایش ملی نگاهی نو به زبان و ادب عامه(ammeh2.ir)
چکیده :
دوبیتی های محلی قسمت مهمی از ادبیات عامیانه ی منظوم است. چاربیتو نام رایج دوبیتی‌های عامیانه در شهرستان رفسنجان است که براساس محتوا به نام‌های غیرمتداولی چون اشترخجه(Oštor-xeje ) و نی زنی( Ney-Zeni) نیز نامیده می‌شوند. در پژوهش حاضر تعداد ششصدو پنجاه چاربیتو _که به روش میدانی و مصاحبه از مردم محلی گردآوری شده اند_ از نظر محتوا بررسی شده است و در دو شکل تقسیم‌بندی شده است. اول به شیوة معمول و با ترتیب پرتکرارترین درون‌مایه‌ها و دوم تقسیم‌بندی با توجه به ویژگی‌‌های فرهنگی و جغرافیایی اقلیم رفسنجان. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد که پرتکرارترین مضامین در دوبیتی‌های محلی رفسنجان ابتدا مضامین عاشقانه است و در درجة دوم شکایت از مرگ عزیزان و فقر و تنهایی. مضامین پرتکرار بعدی درون‌مایه‌‌های مذهبی، طنز، مطایبه، حکمت و اندرز است. در شیوة دوم تقسیم‌بندی، هم عناصر برجستة فرهنگی مانند سفر، پوشش زنانه و مردانه، دوبیتی‌‌های مربوط به قصه‌‌های رفسنجانی یا وقایع تاریخی و سبک معماری مبنای تقسیم‌بندی محتوایی بوده است و هم عناصر جغرافیایی مانند پوشش گیاهی یا اشاره به منطقه‌ای خاص در رفسنجان یا اشاره به نام رفسنجان. غیر ازین عناصری که ترکیب جغرافیا و فرهنگ است؛ مانند دوبیتی‌‌های بیابانی یا دوبیتی‌هایی که به مشاغل خاص رایج در منطقه اشاره دارد نیز مبنای تقسیم‌بندی با تکیه بر ویژگی‌های اقلیم رفسنجان بوده است.
کلمات کلیدی : ادبیات عامه/ دوبیتی محلی/ چاربیتو/ درون‌مایه/ اقلیم/ رفسنجان