حیاط در کالبد خانه‌های سنتی ایرانی(دوره قاجار) و تحول آن در کالبد دهه اخیر

ناهید کهنمویی¹ زیبا سامی²

1) استاد کارشناسی دامعماری، دانشگاه نبی اکرم، تبریز، ایران
2) دانشجوی کارشناسی ارشد معماری اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی، تبریز، ایران

محل انتشار : کنگره بین المللی عمران ، معماری و شهرسازی معاصر جهان در دبی(dubaiconf.ir)
چکیده :
این مقاله پژوهشی است هدفمند در راستای شناخت حیاط در کالبد خانه‌های سنتی و مقایسه آن در اقلیم کشور ایران برای شناخت شباهت‌ها و تفاوت‌های آن‌ها با یکدیگر و سیر تحول آن در کالبد خانه‌های امروزی. به نظر می‌رسد تعریف و تحقیق چندانی در باب چگونگی تغییر حیاط در کالبد خانه‌ها و تفاوت آن‌ها در اقلیم‌های متفاوت در معماری ایران انجام‌نشده است و بیشتر به بیان توصیف حیاط در اقلیم‌ها به‌صورت جداگانه پرداخته‌شده است و کمتر حالت مقایسه‌ای داشته است. سازمان‌دهی فضاهای مختلف با توجه به عوامل مؤثر در آن‌یکی از بااهمیت‌ترین عملکردهای حیاط در طراحی خانه بوده است. حياط يا فضاي باز در واحدهاي مسكوني، كاركردهاي بسيار متنوعي دارد كه يكي از آن‌ها نقش و كاركرد فرهنگي و آييني است . در ساختمان‌هایی كه حياط مركزي محصور داشتند، يكي از كاركردهاي مهم عبارت بود از ايجاد فضايي امن و محدوده‌ای كه حريم خانواده به شمار می‌رفت. خانه‌های ایرانی درگذشته به‌گونه‌ای درون‌گرا ساخته است و حیات مرکزی را به عنصری شاخص فرهنگی و اجتماعی و اقلیمی در معماری خانه‌های ایرانی تبدیل کرده است. معماران ایرانی همواره سعی در خلق فضایی بودند که در آن به آرامش برسند و در خلق این فضا محتاج طبیعت بودند و معتقد بودند که بخشی از پایداری با طبیعت ادغام‌شده است و در طول هم می‌باشد.حیاط مرکزی با توجه به چهار اقلیم ایران، در ابعاد و اندازه‌های مختلف وجود داشته و کاربری‌های اطراف حیاط نیز با توجه به اقلیم‌ها متفاوت بوده است. هدف از این پژوهش ضمن بیان تفاوت‌های حیاط در انواع اقلیم‌ها و بیان سیر تحول آن در خانه‌های دوره معاصر می‌باشد. لذا این پژوهش در پی یافتن چرایی است که موجب تغییر حیاط در شهرهای متفاوت و همچنین به‌مرورزمان شده است و در پی یافتن عوامل مؤثر آن در کالبد خانه‌های سنتی می‌باشد. لذا در مقاله حاضر با مقایسه حیاط در خانه‌ها در اقلیم‌های متفاوت ایران در شهرهای بزرگ( تبریز، یزد، بابل و بوشهر)انجام‌شده است و بعد به مقایسه حیاط در کالبد خانه‌های معاصر در همین شهرها موردبررسی قرار می‌گیرد. انجام این پژوهش، برای جمع‌آوری این اطلاعات از تکنیک‌هایی مثل استاد و مدارک در بستر مطالعات کتابخانه‌ای و استناد به اسناد خانه های بومی انجام شده است. نتایج حاصل از تحقیق بر این امر مهم استوار است که به دلیل بی‌توجهی معماران معاصر و تغییر الگوها در شیوه زندگی در دوران معاصر کاربری حیاط کم‌رنگ‌تر از گذشته شده است به‌طوری‌که خانه‌های سنتی به دلایل اقلیمی دارای حیاط به گونه‌های متفاوت بوده اما در دوران معاصر می‌توانیم شاهد کم‌رنگ شدن نقش حیاط در کالبد خانه‌های معاصر و یکسان‌سازی آن در تمامی اقلیم‌ها می‌باشیم.
کلمات کلیدی : حیاط اقلیم خانه سنتی خانه معاصر