مهدی آباد اولیاء(علیا)؛ محوطه¬ای نویافته با مجموعه¬ای از آثار معماری دوره هخامنشی در شهرستان فهرج –استان کرمان(منظرفرهنگی بم)

لیلا فاضل¹ مسعود قمری²

1) دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشگاه بوعلی سینا همدان، ایران
2) دانش آموخته کارشناسی ارشد معماری - دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت ابنیه، دانشگاه هنر اصفهان، ایران

محل انتشار : دومین کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام(cau2019.ir)
چکیده :
چكيده بناهای تاریخی هرسرزمین بخشی از شناسنامه فرهنگی و کارنامه مردمی است که در آنجا می زیستند. هرچند برگهای زرین این درخت تنومند پراکنده اند اما از همین پراکندگی نیز می توان به مجموعه ای دست یافت که به بیان عظمت و چیرگی هنرمندان این مرز و بوم می پردازد. دوران هخامنشی از فصول پرافتخار هنر و معماری ایران است. وجود یک امپراطوری با ساختار منسجم در زمینه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی ایجاب می نمود که در هنر و از جمله معماری که یکی از کاربردی ترین اشکال هنر است، نیز صاحب سبک باشد. معماری این دوران با الگوبرداری از معماری دوره ماد و الهام از هنر سایر ملل به شکلی دست یافت که از آن با عنوان سبک معماری پارسی یاد می‌شود. از ویژگی های بارز این سبک؛ صفه سازی، ساخت تالار های ستون دار(آپادانا)، وجود برج های گوشه¬ای و استفاده از ستون است. معماری پیکره¬ای که مبنای آن ساخت حیوانات ترکیبی است و وجود دروازه‌های یادمانی از موارد دیگر این سبک است. با این حال بسیاری از بناها به دلیل گذشت زمان و تازیانه های محیط چنان در قلب خاک پنهان شده اند که جز با انجام بررسی ها و کاوش های باستانشناسی نمی‌توان آن ها را بازیافت. بر اساس متون به جا مانده از نویسندگان یونانی می توان دریافت که دربار هخامنشیان در یکجا ثابت نبوده و پادشاهان این سلسه کاخ¬های متعددی در مناطق مختلف برپا نموده¬اند که تعداد انگشت ¬شماری از آنها برای ما شناخته شده¬اند. نوشتار حاصل بر پایه اطلاعات به دست آمده از بررسی و مستندنگاری میدانی باستان شناسی محوطه مهدی آباد اولیاء(علیا) در روستایی به همین نام در شهرستان فهرج استان کرمان و در ناحیه منظر فرهنگی بم است. این نوشتار تنها به معرفی مقدماتی این محوطه باستانی با مجموعه ای از بناها و گورستانی وسیع می پردازد که بر اساس برخی ویژگیهای معماری و مواد فرهنگی سطح-الارضی مربوط به دوره هخامنشی به نظر می¬رسد. در این محوطه بنایی با طرح آپاداناهای دوره هخامنشی و بنای دیگر با دو حصار و ساختمان مرکزی با اتاق های مستطیل کشیده مشابه معماری بناهای ماد و هخامنشی است. مواد فرهنگی در سطح گورستان مهدی آباد قابل مقایسه با آثاری از دوره هخامنشی و عصر آهن III است. این محوطه در طی مطالعات باستان¬شناسی ناحیه منظر فرهنگی بم در سال 1392 برای نخستین بار شناسایی شد(فاضل، 1391-1394: 1135-1151). اين آثار مي توانند مكمل تعيين كننده اي براي مجموعه اسناد و مدارك و شواهد تاريخي ديگر و حلقه پر كننده خلاء اطلاعات فرهنگي _تاريخي در يك دوره باشند.
کلمات کلیدی : معماری هخامنشی آپادانا کرمان فهرج