رنگ و رنگ آمیزی در معماری اسلامی و ایران

فرازین سلطانی گردفرامرزی¹ دکتر کیوان لولوئی²

1) کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، ایران
2) عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد محلات، محلات، ایران

محل انتشار : توسعه پایدار ملی خلیج فارس(pgsd.pgu.ac.ir)
چکیده :
فرهنگ و ادب دوره ي اسلامي ايران،در بردارنده مباحث گوناگوني پيرامون رنگهاست،كه خود تأثير زيادي در هنر اسلامي داشته است،اين امر در لابه لاي احاديث و آيات،كتب ادبي و هنري مطرح شده است.وجود آثار هنري باقي مانده از دوران اسلامي گوياي حقيقت فوق است.رنگها در هنر و فرهنگ اسلامي ايران به درجاتي مانند با ارزشترين، شريفترين،زيباترين،بالاترين و…تقسيم و انتخاب شده و به كار رفته اند. انتخاب رنگ طلايي گنبدها،كاربرد فراوان زمينه ي آبي و متن سفيد و مفهوم قدس رنگ سبز،گوياي آن است.علاوه بر اين از دوران تاريخي صدر اسلام تاكنون،رنگها عاملي براي بيان هويت اقوام و مليتها،بوده كه سپاه جامگان، سرخ جامگان و سفيد جامگان با قزلباشها در زمان صفويه از آن جمله است.رنگ يكي از مدركات بصري است و در فرهنگ و هنر اسلامي با تفسيرهاي عرفاني و ابعاد زيبايي شناسانه به جنبه هاي مختلف آن از جمله تأثيرات رواني و شناختي آن توجه شده است، بويژه حكمت وجه تمايز رنگ،آدمي را در بسياري موارد رهنما بوده است.در حديث قدسي آمده است: و كذلك ارادت في تدبيري بعلمي النافذ فيهم خالفت بين صورهم و » « اجسامهم و الوانهم و اعمارهم و ارزاقهم و طاعتهم و معصيتهم در اين حديث قدسي تفاوت رنگها يكي از تدابير و حكمتهاي خداوندي است.از اين رو درك زيبايي هستي و شناخت ابعاد آن براساس اختلاف رنگها كه خود نعمتي بس عظيم است،براي انسان ميسر مي شود.پديده ي رنگ و رنگ شناسي چنان جايگاهي را در زندگي بشر،بويژه در بعد هنرمندانه و زيبايي شناسانه،به خود اختصاص داده كه تخصصهايي در زمينه ي توليد،به كارگيري و شناخت آنها به وجود آمده است.فرازهايي از چنين مسائلي در اشارات كتابها آمده،به طوري كه در اقصي نقاط جهان نيز رايج بوده است.پيش از اين در ونيز براي درك رموز رنگ تا پانزده سال صرف وقت مي كردند. امري كه نقاشان بيش از ديگر طبقات با آن سروكار داشتند و معماران و رنگ سازان و ديگر هنرمندان نيز دائم درگير رنگ و مسائل مربوط به آن بودند.كثرت رنگها فراتر از قوه ي تشخيص بصري انسان است.براساس تحقيقات دانشمندان در كشور ما بيش از يكصد و هفتاد رنگ واژه در زبان فارسي شناخته شده است .مطالعات علمي بر روي گونه هاي رنگي نشان مي دهد كه شمار طيف رنگها 5 ميليون رنگ است و چه بسا كه فراتر از اين نيز باشد. / حدود 7 مبحث رنگها و ماهيت،كيفيت و نيز اثر آن همواره مورد كاوش و مداقه ي حكماي قديم،عرفا،شعرا و نيز هنرمندان ايراني بوده است. البته ديگران نيز در مورد آن بي تفاوت نبودند،ليكن در ايران بويژه عرفاني ايراني،به صورت خاص به ابعاد آن توجه كرده اند. ارسطو دو رنگ اصلي را سياه و سفيد مي داند و معتقد است كه بقيه ي رنگها از اختلاف و امتزاج اين دو رنگ پديد آمده اند.افلاطون رنگهاي اصلي را چهار رنگ سياه،سفيد،سرخ و لامع دانسته است.حكماي اسلامي همانند شيخ الرئيس ابو علي سينا،ملا صدرا و شيخ اشراق و…هر كدام در مورد پديده رنگها نظريات مفصلي را ابراز كرده اند. بارزترين نمود رنگ،انتخاب آن براي پرچم هاست كه هر كشوري متناسب با اصول و اعتقادات و تأويلات و مفاهيم خود، رنگ مناسب را با علامتها و سمبلهاي مربوط،براي پرچم كشور خود انتخاب كرده و هر كشوري پرچم خاص خود را با چند رنگ و در مواردي تك رنگ مشخص ساخته است. از جمله پرچم سه رنگ ايران كه در تشريح رنگهاي انتخاب شده،سبز را نشانه اعتقاد به اسلام،سفيد نشانه ي علاقه مندي به صلح و سرخ نشان از دفاع از كشور با نثار خون است. رنگ سبز در پرچمهاي بيشتر كشورهاي اسلامي ديده مي شود و رنگ بهشتي محسوب مي شود و در عرفان اسلامي نيز جايگاه بلندي دارد. اغلب رنگ سياه را،رنگي شيطاني و سياه بختي و در مرتبه ي بسيار پايين قرار داده ولي تعدادي نيز آن را رنگ تكامل و به عبارتي بالاترين رنگ مي پندارند كه ماوراي آن رنگي وجود ندارد.
کلمات کلیدی : کلید واژه: رنگ معماری اسلامی معماری ایرانی