بررسی ارزیابی راهبردی محیط زیست جهت استفاده در برنامه های توسعه منطقه ای مطالعه موردی منطقه مشهد

دکتر حسین غضنفر پور¹ فاطمه شرفیان²

1) دانشیار جفرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید باهنر کرمان.ma1380.uk.ac.ir
2) فارغ التحصیل کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید باهنر

محل انتشار : پنجمین کنگره بین المللی توسعه کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری ایران(5icsda.ir)
چکیده :
چکیده محیط‌زیست و لزوم حفاظت از آن در دهه‌های اخیر مورد توجه جدی کلیه افراد و مجامع بین‌المللی و جهانی قرار گرفته است. توسعه بي‌رويه فعاليت‌هاي اقتصادي انسان از يک سو و اتکای بی‌واسطه و وابستگي معيشتي قشر کثيري از جمعيت رو به رشد جهان به طبيعت از سوي ديگر، روز به روز از تنوع طبيعي اکوسيستم‌ها و زيستگاهها مي‌کاهد و محدوديت‌هاي بيشتري را براي زندگي و بقای حيات‌وحش فراهم مي‌کند. در نتیجه اجراي برنامه‌هاي حفاظتي از گونه‌ها و اکوسيستم‌ها فقط به نقاط مشخصي محدود شده که امروزه تحت عنوان مناطق حفاظت شده مشهورند. «مديريت راهبردی و برنامه ریزی منطقه‌ای» از مهمترين ارکان سيستم‌های مديريت در یک سازمان است؛ مدیریت راهبردی هنر و علم تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات و وظایف چندگانه‌ای است که سازمان را قادر می‌سازد به مقاصد خود دست یابد(هانگر و ویلن، 1382). استفاده صحيح و مؤثر از «برنامه ریزی و مديريت منطقه‌ای» به‌ عنوان مهمترين ارکان سيستم‌های مديريت و همچنین به لحاظ نقش پيش‌گيرنده آن، اثربخشی مثبتی بر کنترل مشخصه‌های فنی و غيرفنی در تمام سطوح و در نهايت بر نتايج نهايی و برايندهای سازمان خواهد داشت. اهمیت و ویژگیهای چندجانبه و منجصر به فرد منطقه مشهد موجب شده است که ارزیابی اثرات زیست محیطی جهت توسعه در این منطقه، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار باشد. لذا آگاهی و شناخت نسبت به تأثیر توسعه بر روی زیست محیط می‌بایست هماهنگ. منطبق با طرحهای مدیریتی جامع کشور و منطقه، مورد بررسی قرار گیرد. در این میان ارزیابی راهبردی زیست محیط به عنوان یک ابزار کارآمد جهت اجرایی نمودن اهداف توسعه پایدار مطرح است. توجه به این موضوع ضرورت نهادینه نمودن ارزیابی راهبردی محیط زیست را با توجه به راهبردها، اهداف و سیاست‌های برنامه چهارم و ینجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، آشکار می‌سازد. در این ارزیابی رشد بالای اقتصادی و به موازات ارتقای شاخص‌های توسعه پایدار، مدنظر است. اصلی‌ترین کاربرد ارزیابی راهبردی محیط زیست در مناطق ورزشی کشور به ویژه منطقه مشهد، تجزیه و تحلیل اطلاعات زیست محیطی در تصمیم‌سازی است. بدین‌منظور در نخستین قدم به تعیین مناطق 13گانه زیست محیطی به روش ارزیابی چند معیاره پرداخته شد، بررسی‌ها مشخص کرد که 3/68 از منطقه را زون حفاظت شده شامل می‌شود (مصطفوی و همکاران، 1385). در قدم بعدی به‌منظور ارائه برنامه‌ریزی راهبردی به روش ماتریس سوات تعداد 154 پرسشنامه در اختیار جامعه آماری و همچنین خبرگان منطقه تکمیل شد. بدین‌منظور ابتدا عوامل داخلي (نقاط ضعف و قوت) و عوامل خارجي (فرصت‌ها و تهدیدات) محیط تحت بررسی شناسایی شدند. پس از شناسایی، عوامل داخلی و خارجی در قالب جداول ارزشیابی عوامل داخلی (IFE) و ارزشیابی عوامل خارجی (EFE) نمره‌دهی و وزن‌دهی شدند. به‌منظور وزن‌دهی عوامل داخلی و خارجی از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بهره‌گیری شد. به‌منظور تعیین راهبردها از خروجی ماتریس سوات بر اساس اولویت‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی منطقه بارگذاری هر یک از گزینه‌های توسعه، انجام شد و در پایان راهبرد سوم، يعني «راهبرد استفاده از رويکردهاي حفاظتي همگام با معيارهاي بين‌المللي به پشتوانه قوي اجرايي دولتي- ملي» با کسب بالاترين امتياز 09/5 به‌عنوان اولين اولويت برنامه‌ریزی منطقه‌ای مهم براي اين منطقه حاصل شد. کلید واژه‌ها: برنامه‌ریزی منطقه‌ای، اثرات زیست محیطی، توسعه منطقه ، برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی
کلمات کلیدی : کلید واژه‌ها: برنامه‌ریزی منطقه‌ای اثرات زیست محیطی توسعه منطقه برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی