حکمت نور در معماری اسلامی ایران

رقیه مرادی¹

1) کارشناسی ارشد مهندسی معماری

محل انتشار : کنفرانس ملی معماری، عمران، شهرسازی و افق های هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب (icacu.ir)
چکیده :
نور، غیر مادی ترین عنصر محسوس طبیعت، همواره در معماری اسلامی ایرانی وجود دارد و در واقع نشانه ی عالم والا و فضای معنوی است. در معماری اسلامی نحوۀ نگاه به نور تحت تأثیر تفکر اسلامی به عالی ترین درجه خود می رسد و مظهر تقدس و عالم معنوی شناخته می شود. معماری ایرانی اسلامی، معماری حقیقت جو ست، حقیقت در معماری کمال است و کمال از آن باری ـ تعالی است و هرچه در این معماری حضور دارد، عضوی از آن است که جداناپذیر است و روی به سوی حقیقت دارد. نور نشانی از حرکت به سمت حقیقت است که حالت فیزیکی و مادی ندارد و این موضوع در کنار عوامل دیگر مانند اقلیم و موقعیت قرارگیری یک بنا، و نحوه استفاده از نور، مطرح است. در معماری اسلامی ایرانی عنصر نور همیشه تعدیل شده دریافت می شده است و این امر از طریق عناصر تشکیل دهنده معماری، مانند انواع روزن ها، نورگیرها، گلجام و شیشه های رنگی و اُرسی ها تأمین می گردید. معمار ایرانی برای پیوند زدن هنرش به عالم ملکوت از غیر مادی ترین عنصر (نور)، در طراحی استفاده نموده است؛ تا به هنرش جنبه مقدس داده و نشان دهد که هم قالب و هم محتوای اثرش از یک سرچشمه نشأت می گیرد. او از نور به عنوان موجودیتی دو گانه که یک بعد آن کالبدی و بعد دیگر آن معنایی است، هنرمندانه استفاده نموده و بدین وسیله نه تنها خود از طریق آفرینشش به کمال معنوی رسیده، بلکه سعی در نشان دادن ریشه آسمانی هنرش نیز داشته است. معمار مسلمان سعی بر این دارد که جسم و سنگینی ماده را با نور از بین ببرد و به تعبیر بورکهارت در معماری اسلامی نور به بلور تبدیل شده است و به نظر می رسدکه ماده حضور ندارد. در این مقاله به بررسی حکمت نور در تداعی عناصر اصلی معماری اسلامی ایران پرداخته و ماهیت معنایی آن مورد بررسی قرار گرفته است.
کلمات کلیدی : نور حکمت نور معماری اسلامی ایرانی فضای مذهبی فضای معنوی.