همدان در گذر زمان: تحولات تاریخی شهر همدان با اتکا به منابع مکتوب و شواهد باستان‌شناختی

رضا نظری‌ارشد¹

1) استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

محل انتشار : دومین کنفرانس بین المللی معماری، عمران،شهرسازی،محیط زیست و افق های هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب(2icacu.ir)
چکیده :
همدان از مشهورترین شهرهای دیرپا، کهن و «پایتخت تاریخ و تمدن ایران‌زمین» است. در منابع مکتوب، به اهمیت و نقش تاثیرگذار این شهر در رویدادهای تاریخی، سیاسی، مذهبی و اجتماعی اشارات فراوانی شده‌ و توجه مورخان و جغرافیانگاران را به خود جلب کرده ‌است. از آن‌جایی که بقایای شهر کهن همدان و بافت تاریخی آن به‌دلیل توسعه‌ی شهر جدید دچار تغییر شده، بررسی سیر تحول این تغییرات براساس نوشته‌های تاریخی و جغرافیایی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر می‌نماید. پرسش اصلی پژوهش آن است که منابع مکتوب چه اطلاعاتی در خصوص تحولات تاریخی، اجتماعی، سیاسی و سازمان فضایی شهر همدان در اختیار قرار می‌دهند؟ هدف آن است که با اتکا به منابع مکتوب، ماهیت تاریخی و سیر تحول شکل‌گیری تا افول شهر به همراه عناصر و جریان‌های تاریخی موثر در این تحولات مورد کنکاش قرار گیرد. دستاورد پژوهش روشن ساخت که همدان به‌واسطه‌ی پیشینه‌ی کهن و نیز به‌دلیل قرارگیری در مسیر راه‌های مهم مواصلاتی ازجمله جاده‌ي ابریشم و شاه‌راه خراسان بزرگ، از دیرباز در کانون تحولات تاریخی کشور و به‌خصوص ناحیه جبال یا عراق عجم بوده ‌است. همچنین مشخص گردید که کشمکش‌های تاریخی، مذهبی و اجتماعی گروه‌های مختلف سیاسی، دینی و اجتماعی در شکل‌یابی آثار معماری، ساختار فضایی و هویت کالبدی این شهر و توسعه دگرگونی‌های تدریجی آن دخالت داشته‌اند.
کلمات کلیدی : همدان شهرهای جبال تحولات تاریخی بافت تاریخی سازمان فضایی.