از نظریه برنامه‌ریزی جان فریدمن ذیل حوزه عمومی تا اندیشه‌های سید جواد طباطبائی در باب دوران ناصری و انقلاب مشروطه

بهاره بهرا¹

1) دانشجوی دکترای شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

محل انتشار : هشتمین کنگره سالانه بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری(8icsau.ir)
چکیده :
جان فریدمن پس از به کمال رساندن مهارت‌های خود در زمینه برنامه‌ریزی تکنوکراتیک، با درک این مطلب که عدم کارایی برنامه‌ریزی برای توسعه به جهت نوع نگاه به برنامه‌ریزی است؛ برای پایه‌گذاری برنامه‌ریزی دموکراتیک، ابتدا به تقسیم‌بندی نظریه‌های برنامه‌ریزی پرداخت و سپس با تبیین برنامه‌ریزی غیر اقلیدسی در مقابل برنامه‌ریزی اقلیدسی، پیوند شناخت به عمل را در زمینه‌ای تعاملی مطرح نمود. وی در این دوره از یک تکنوکراتیک متبحر به یک عمل‌گرا تغییر رویه می‌دهد. فریدمن بهره‌گیری از مباحثات فنی در کنار مباحثات آرمان‌گرایانه و مباحثات اخلاقی به همراه مذاکره با مردم را راهی در دستیابی به جامعه خوب می‌داند. لذا پژوهش حاضر باهدف مرور نظریات وی به‌ویژه در زمینه سنت‌های برنامه‌ریزی و حوزه عمومی، به روش توصیفی ـ تحلیل انجام پذیرفته‌است. سنت‌های برنامه‌ریزی بیان‌شده توسط فریدمن در پژوهش حاضر بر اساس شش مؤلفه ازجمله، عقلانیت، جهت‌گیری سنت، موضع‌گیری نسبت به تغییر یا حفظ وضع موجود، بازیگران و سطح اقدام، فرایند اقدام و نهایتاً هدف، مورد مقایسه قرارگرفته‌اند. در مورد ایران با مرور اندیشه‌های سید جواد طباطبائی و متعاقباً میرزا محمدخان مجدالملک باید اذعان داشت که در طول تاریخ همواره سنت اصلاح اجتماعی بر نظام ایران حاکم بوده است. اما تا نخستین دهه‌های فرمانروایی ناصرالدین‌شاه بحث نظری مهمی در باب مسائل کشوری و حکومتی در اصلاحات صورت نگرفته است. در نیمه دوم عصر ناصری به تشخیص درد و تجویز درمان و بیانیه‌های اجتماعی ـ سیاسی بسنده می‌شود و در همین دوره است که اشخاصی چون مجدالملک به مبانی نظری در زمینه نظام ایران دست‌یافته‌اند. وی به پیوستگی نظام اقتصادی و سیاسی در نظام‌های خودکامه تأکید بسیاری ورزیده است و به‌دوراز ایدئولوژی رایج زمان، از نسبت‌های میان میانه‌روی و خشونت، افراط‌وتفریط، مصالح عمومی و منافع خصوصی، قانون و نهادهای اجرایی، آگاهی پیدا می‌کند.
کلمات کلیدی : جان فریدمن برنامه‌ریزی حوزه عمومی انقلاب مشروطه.