بررسی اسناد معماری و تعمیرات گنبدهای موجود در اماکن متبرکه حرم رضوی از صفویه تا قاجاریه

اعظم نظرکرده¹

1) کارشناس نمایه سازی اسناد مکتوب و غیرمکتوب (عکس) آستان قدس رضوی

محل انتشار : دومین کنگره بین المللی مهندسی عمران ، معماری ، مصالح ساختمانی و محیط زیست(caucong.com/2nd)
چکیده :
حرم مطهر رضوي به عنوان يكي ‌‌از مجموعه هاي باارزش معماري ايران، نظير يك دايره المعارف هنر اسلامي تجربيات استادان معماري سبكهاي مختلف ساختماني را در بردارد كه در حقيقت درهردوره تاريخي به رغم تحولات سياسي،تغييرات وتكامل بنيادي و فضايي در كالبد آن به وجود آمده است. بي‌شك بررسي اسناد تعميرات و تحولات آن كه در آرشيو مديريت امور اسناد و مطبوعات سازمان كتابخانه‌ها، موزه‌ها و مركز اسناد آستان قدس رضوي يكي از باارزش ترين مجموعه هاي موجود است، به پژوهشگران علاقمند به اين حوزه، نكات قابل توجهي را نشان خواهد داد و برخي نكات درموردتغييرات اين مکان با شكوه را در طي دوره هاي صفويه و افشاريه روشن خواهد ساخت. حرم مطهر رضوی مجموعه‏ای از بناهای گوناگون است که بر گرد مزار اصلی قرار دارند. این بناها به تدریج طی حدود دوازده سده ساخته شده و شکل گرفته است. علاوه بر آن، تعمیرات و تغییرات متعددی در بناها رخ داده و جابجایی‏ها، خرابی‏ها و بازسازی‏های فراوانی اتفاق افتاده که بسیاری از آن‏ها به درستی ثبت و ضبط تاریخی نشده است.دراین پژوهش سعی داریم تحولات گنبدهای پیرامون مضجع شریف امام رضا علیه السلام را در دوره های صفویه تا قاجاریه به روش تحلیلی وکاوش دقیق در اسناد مورد بررسی دقیق تری قرار دهیم. بر اساس شواهد، گنبد امام رضا عليه السلام تا قبل از صفويه كاشي بوده است، ولي از اين كه چه زماني كاشي كاري شده و باني آن چه كسي بوده اطلاع درستي در دست نيست، و تاريخ گنبد مطهر كه اينك بر روي آن نقش بسته است دوران صفويه را نشان مي دهد. گنبد امیرعلیشیر احتمالاً از بناهای خود امیر تیموری است که در محدودۀ پایین‏پای حضرت و شرق حرم مطهر قرار داشته است. از این بنای کوچک در دورۀ صفوی به عنوان کتابخانه استفاده می‏شده، همچنین مطابق با روال رایج در آستانۀ آن زمان، دفن اموات نیز در آن انجام می‏شده است. این بنا تا ابتدای دورۀ قاجار به همین نام مشهور بوده؛ اما از آن زمان به دلیل ساخت و سازهای دیگر و گسترش بناهای اطراف بقعۀ مطهر، تغییر شکل یا نام داده، نشانی آن از میان رفته است. مدرسه دودر يكي ديگر از مدارس به جاي مانده از عهد تيموريان مي‌باشد كه در شرق صحن جمهوري اسلامي و روبروي مدرسه پريزاد قرار دارد. اين مدرسه در زمان سلطنت شاهرخ تيموري و در سال 843ق. توسط امير يوسف خواجه بهادر ملقب به غياث‌الدين كه يكي از فرماندهان شاهرخ بود، بنا گرديد.
کلمات کلیدی : گنبد اپک میرزا گنبد الله وردیخان گنبد حاتم خانی گنبد میرعلیشیر گنبد میر ولی بیک