ارائه فرهنگنامه اي مختصر از برابرهاي فارسي اصطلاحات فني در جامع الحكمتين ناصرخسرو

فرزانه قضاوي¹

1) فرزانه قضاوي

محل انتشار : دومین همایش ملی نگارش و ویرایش زبان فارسی (farsiuma2.ir)
چکیده :
چكيده كتاب جامع الحكمتين اثر حكيم ناصرخسرو قبادياني در سال 462 ه. ق تاليف شده است و در آن ناصرخسرو به بيان عقايد الهياتي و فلسفي خود از ديدگاه نظرات و تاويلات اسماعيليه پرداخته است.به دليل توجه خاص ناصرخسرو به مقوله زبان و نوشتار ، او در اقدامي نوگرايانه به ابداع ، جايگزيني و گاهي واژه سازي دست زده و سعي نموده براي اصطلاحات فلسفي –كلامي رايج در آن دوران برابرهاي فارسي مناسب را جايگزين كند.حتي در مواردي به صراحت اشاره كرده است كه هرچند اين واژه به زبان تازي اينگونه است ولي به فارسي بايد واژه ديگري را بكار برد.از آنجا كه فلسفه و الهيات رايج در ان زمان فلسفه مشاء بوده و ابن سينا تحت تاثير دو فيلسوف مهم تا آن دوران يعني فارابي و ابن سينا بوده است ، بنابراين سعي نموده تا براي اصطلاحات و عبارات رايج در فلسفه مشاء ، برابرهاي مناسب فارسي پيدا نمايد.هرچند مبدع همه واژه ها نيز نبوده و گاهي اصطلاحات موجود را با تغيير معنا و گاهي بدون تغيير معنا و با احيا و گسترش واژه هاي موجود در زبان فارسي ميانه بكارگرفته است كه اگر هم چنين باشد از ارزش تلاش و پيگيري او در احياي زبان فارسي ، چيزي نمي كاهد. اين مقاله در حدود 150 واژه معادلسازي شده را از كتاب جامع الحكمتين استخراج كرده و آن را به صورت يك فرهنگ مختصر و در قالب يك جدول ارائه داده است.در ضمن در ستون دوم هم معادل رايج و اصطلاح كاربردي در كتب فلسفي و كلامي آن دوران را هم استخراج كرده كه در تاملات واژه گزيني و فن ناصرخسرو در اين مورد جالب توجه است. واژه هاي كليدي: ناصرخسرو،جامع الحكمتين، برابرهاي فارسي، فرهنگنامه
کلمات کلیدی : ناصرخسرو- جامع الحكمتين- برابرهاي فارسي -فرهنگنامه