بررسی نقش اراده انسان در وقوع تغییرات سیاسی و اجتماعی از دید اندشمندان اسلامی (ابن خلدون و خواجه نصیرالدین طوسی)

حسین فتاحی اردکانی¹

1) استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه اردکان

محل انتشار : اولین همایش ملی آینده پژوهی در فقه، حقوق و علوم سیاسی(ayandeuma.ir)
چکیده :
یکی از موضوعات مهمی که از دیرباز تا کنون در حوزه علوم اجتماعی و علوم سیاسی مطرح بوده بررسی منشاء علت وقوع تغییرات و تحولات در این دو حوزه بوده است. وقوع انقلابات، شورشها و درگیری ها و همین طور جابجایی دولت ها و حکومتها از دیر باز مورد توجه فلاسفه سیاسی و اجتماعی تا کنون بوده است. فلاسفه متقدم همچون افلاطون و ارسطو معتقد به طبیعی بودن این امور بوده اند. یعنی همانطوری که بدن انسان پس از رشد و تکامل رو به زوال و تغییر می رود دیگر امور بشری همچون دولتها نیز از این قاعده پیروی می کنند و آن را به سرشت طبیعی جهان خلقت ربط می دهند. برخی دیگر از دانشمندان متآخر همچون ابن خلدون و خواجه نصیر اراده و خواست انسان را علت العلل این تغییرات می دانند و قائل به این امر هستند که منشاء همه تغییرات خود انسان است و تا انسان خود نخواهد تغییری رخ نمی دهد که در منابع اسلامی نیز به این امر اشاره شده است (ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیرو ما بانفسم). از این منظر تغییر در خود انسان مقدمه تغییر در دیگر امور و دیگر مظاهر خلقت همچون امر سیاسی و اجتماعی خواهد بود. در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که اراده انسان چه نقشی در تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی دارد؟ یافته ها نشان می دهند که موضوعاتی مانند عصبیت در اندیشه ابن خلدون و اراده و اختیار انسان در اندیشه خواجه منشأ وقوع تغییرات در حوزه های سیاسی و اجتماعی هستند.
کلمات کلیدی : اراده- تغییرات سیاسی و اجتماعی- خواجه نصیر- ابن خلدون