حقوق بشر از دیدگاه اشاعره و معتزله

محمدحسین جعفری¹ معصومه حسین زاده²

1) استادیار حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، یزد، ایران
2) دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، یزد، ایران

محل انتشار : اولین همایش ملی آینده پژوهی در فقه، حقوق و علوم سیاسی(ayandeuma.ir)
چکیده :
این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی نظر و نگرش دو مکتب کلامی اشاعره و معتزله را درباره حق و پیامدهای حقوقی عقاید اخلاقی آنها را از منظر مکاتب حقوقی مورد بررسی قرار می دهد. دستاورد پژوهش نشان می دهد که از نظر اشاعره شرع تعیین کننده خوبی و بدی است و استناد افعال آدمی به خداوند و تابعیت آن از اراده حضرتش امر مسلم کلامی پنداشته شده پس حق مخلوق خداست حکم حقوقی را از دین می گیرد و به نوعی به پوزیتیویسم اسلامی معتقدند ولی معتزله با تکیه بر اصول اعتقادی خویش و محوریت عقل به تفسیر قرآن می پرداختند از عقل در شناخت دین بهره می برند عقل نیازمند وحی نیست البته عقل فقط در مواردی که هیچ راهی جز تمسک به عقل نباشد بر نقل مقدم می داشتند و اگر تعارضی بین عقل و نقل حاصل می شد عقل را مقدم کرده و ظاهر نقل را تاویل می کردند تا با حکم عقل سازگار افتد همچنین اعتقاد آنها به آزادی انسان در افعال خویش به تاویلات آنها گستردگی بخشید اما اگر وحی نظر مسلم دین را بیان کرده این چنین نبوده که معتزلیان فهم عقل را بر امر مسلم وحیاتی مقدم بدارند لذا اندیشه حقوق طبیعی با تحلیلی که جریان معتزلی از آن ارائه می دهد بستر تعامل وحی و عقل را فراهم آورده این تعامل نقش اراده تشریعی الهی را به تفصیل و تکمیل همان حقوق طبیعی ناشی از عقل تقلیل می دهد و چون نگاه و توجه آنها انسان مدارانه است نتیجه چنین رویکردی ارتقاء جایگاه عقل در ایجاد قاعده حقوقی است به حقوق طبیعی اسلامی معتقدند. حقوق طبیعی اسلامی به نقش اراده تکوینی الهی به عنوان عنصر ذاتی عقل تاکید دارد.
کلمات کلیدی : حقوق بشر – اشاعره – معتزله – حقوق طبیعی اسلامی - پوزیتیویسم اسلامی