بررسی معماری و جزئیات کارکرد کبوترخانه‌ها و چگونگی احیاء آن‌ها

ترنم قربانی¹ سید محسن موسوی² مرضیه مظلومی³

1) دانشجوی دکتری، مهندسی معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری.
2) استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران.
3) کارشناسی ارشد، مهندسی معماری دانشگاه مازندران.

محل انتشار : اولین کنفرانس بین المللی تحقیقات پیشرفته در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی(icarcau.com/1st)
چکیده :
کبوترخانه ها یکی از انواع معماری بومی ایران به شمار می‌روند. بناهایی اعجاب‌انگیز و زیبا که مسکن کبوتران و مرکز جمع‌آوری کود برای باروری خاک می‌باشند. برج‌های کبوترخانه با وجود کارکرد ساده‌ای که دارند، از ویژگی‌های معماری و سازه‌ای شگفت‌انگیز و منحصر به فردی برخوردار هستند. امروزه به دلیل تغییر در ساختارهای سنتی کشاورزی، کبوترخانه‌ها کارکرد اصلی خود را از دست داده و تنها برج‌هایی رو به ویرانی در دشت‌ها محسوب می‌شوند. با توجه به اين كه آخرين بقاياي كبوترخانه‌ها در حال تخريب است و آثار اندكي از آن‌ها در دست است، معرفي و ذكر كاركرد آن‌ها و ايجاد زمينه‌اي براي مطالعات انسان شناختي و فرهنگ بومي مي‌تواند اهميت مطالعه‌ي كبوترخانه‌ها را در خصوص شناسايي توانمندي‌هاي فرهنگي اجداد و نياكان ما دو چندان كند. این پژوهش به دنبال بررسی و تحلیل کارکرد کبوترخانه‌ها و تاثیر آن‌ها بر مردم و محیط می‌باشد. از سوی دیگر آثار و عناصر معماری تاریخی ایران و هنرمندان پارسی تا به امروز و با گذشت قرون و سال‌های متمادی همچنان به عنوان سمبلی از هویت مردمان این سرزمین باقی مانده‌است. معمار هنرمند ایرانی با مشاهده و درک نیاز مردم سرزمین خود و با به‌کارگیری هنرمندانه خشت و گل و خاک، سازه‌ای برپا داشت که علاوه بر دارا بودن عناصر معماری پایدار اقتصادی و محیط زیستی دارای آن جنبه ی دیگر از معماری پایدار بود که شاید کم اهمیت‌تر از جنبه زیست محیطی آن نباشد، که آن را با نام پایداری فرهنگی می‌شناسیم. انسان مدرن با تامل در طراحی و ساخت این‌گونه شاهکارهای معماری تاریخی ایران به این نکته بر می‌خورد که معمار در آن دوران چگونه توانسته با امکانات بسیار اندک و در شرایط بسیار محدود و با استفاده از مصالح سنتی ایرانی سازه‌ای برپا سازد که هم از لحاظ بصری تحسین بیننده امروزی را بر می‌انگیزد و هم بنایی بوده برای کمک به زندگی کاربرانش و به منظور استفاده‌ی مناسب بی آنکه ضرری به محیط اطرافش وارد نماید. روش تحقیق در این مطالعه با توجه به اهداف تحقیق توصیفی– تحلیلی است که به صورت میدانی و کتابخانه‌ای انجام شده‌است. کبوترخانه‌ها بعضا نمونه روشی از هم‌آوایی نیازهای بشریت و رویکرد طبیعت در معماری روستایی است. این بناها به خاطر تنوع بسیار در شکل و اندازه و تکرار موزون آن‌ها و هماهنگی آن‌ها با طبیعت و زیبایی‌های اطراف و به ویژه بافت و فضاهای اعجاب‌آور و هماهنگ درونی آن‌ها می‌تواند یکی از جاذبه‌های نادیده انگاشته‌ی جهانگردی به‌شمار آیند. برخی گفته‌اند که به برج شبیه‌اند. اما جنگ‌جویان این برج‌ها، کبوترانی هستند که به پیام آوری صلح شهر‌ه‌اند. در گذشته کبوترخانه در باغ و زمین‌های زراعی واقع بود و کبوترخانه از منظر روان‌شناختی و دید بصری به عنوان یک المان زیست محیطی کامل و جامع و پیوند بین انسان، حیوان و طبیعت بوده‌است. اهمیت و ضرورت این تحقیق از این جهت است که باززنده سازی این بناها و توسعه گردشگری نقش مهمی در توسعه پایدار شهری و افزایش فرهنگ شهروندی دارد.
کلمات کلیدی : کبوترخانه معماری کبوترخانه‌ها معماری بومی مرمت و احیای کبوترخانه‌ها