سازه های محیطی، بوم شناختی فرهنگی – اجتماعی – اقتصادی – سیاسی شهرهای ساحلی جنوب کشور در فیلم های امیر نادری و ناصر تقوایی

فرهود گل محمدي¹ هاشم پژوهش² سيد حميد رضوي³

1) استاد یار عضو هیئت علمی تمام وقت در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیرجند
2) عضو هیئت علمی تمام وقت گروه معارف اسلامی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت جام
3) عضو هیئت علمی دانشگاه علوم انتظامی ناجا خراسان جنوبی و مدرس دانشگاههای استان های خراسان جنوبی و رضوی

محل انتشار : هفتمین کنگره بین المللی توسعه کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری ایران(7icsda.ir)
چکیده :
گرمای آبادان با گرمای مردمش گره خورده و یکی از جذاب‌ترین جاهای ایران برای سفر و ساختن فیلم است. پهنه ایران از نظر جذابیت بصری، یکی خاص‌ترین کشور‌های دنیاست. از شمال تا جنوب آن لوکیشن‌های طبیعی فراوانی وجود دارد که همگی آنها می‌توانند در به زیباتر شدن آثار نمایشی بسیار کمک کنند. از این مکان‌های خاص بدون شک خلیج فارس و دریای عمان را می توان نام برد. دریاهای بیکرانی که زیبایی آنها وصف ناشدنی است و از آن دست نما‌هایی است که می‌توان ساعت‌ها به تماشای آنها نشست و لذت برد. در طول سال‌های اخیر تعداد زیادی از سینماگران مطرح کشورمان، با علم به این قابلیت جذاب خلیج فارس و دریای عمان، فیلم‌هایشان را بر بستر این دریاها ساخته‌اند. در بسیاری از این فیلم‌ها صرفا سکانس‌ها یا پلان‌هایی عمومی از خلیج فارس و دریای عمان در آثار وجود دارد، اما فیلم‌هایی هم بودند که این پهنه های آبی در آنها بیشتر از یک لوکیشن صرف ارزش داشته و در طول درام قصه، اثرگذاری‌اش را به چشم دیده‌ایم. ناصر تقوایی و امیر نادری دو کارگردان بزرگ و ماندگار تاریخ سینمای ایران هر دو متولد و ساکن و بزرگ شده شهرستان آبادان می باشند و به همراه مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی و چند چهره دیگر از کارگردانان تأثیرگذار و مهم سینمای موج نو و معناگرای ایران میباشند. اگر در یک زمستان خنک دلتان یک جای گرم و دلچسب خواست که بتوانید غرق زیبایی نخلستان‌هایش شوید، به آبادان بروید و شب‌های بی‌انتها و بازارهای زنده تا دم صبحش را از دست ندهید. در شاهکارهای جاویدان و فیلم های مهم این دو کارگردانان تأثیرگذار و مهم سینمای موج نو و معناگرای ایران یعنی ناصر تقوایی و امیر نادری می توان تأثیرات بسیار زیاد مولفه های بوم شناختی فرهنگی – اجتماعی – اقتصادی – سیاسی شهرهای ساحلی جنوب کشور بویژه شهر مرزی، ساحلی و جنگ زده آبادان را مشاهده نمود. برای مثال در فیلم دونده امیر نادری صحنه دویدن امیرو در یک مسابقه زیر آفتاب تند و سوزان و رسیدن به قالب‌های یخی که حتی دیدنشان در تصویر هم می‌تواند حس تشنگی، داغی هوا و خنکی خوردن یخ به صورت را همه با هم برایمان تداعی کند، در آبادان فیلمبرداری شده است. آبادان، الهام‌بخش امیر نادری بود تا شاهکاری را بسازد که به نظرمی‌رسد تاریخ ندارد و نخواهد داشت. همین طور ناصر تقوایی که در آبادان به دنیا آمده است و فیلم‌هایش نشانه‌های پررنگی از فضایی که در آن زیسته کرده، دارد و موفق‌ترین فیلم‌های کوتاه مستند تقوایی همچون نخل و اربعین و ... درباره جنوب و مردم جنوب است. او فیلمسازی است که از جامعه خود دور نیست و از آنجا که از کودکی به دلیل شغل پدرش که کارمند اداره کمرگ بوده و در نواحی مختلف مرزی زندگی می‌کرده است، با آنچه که درد و حرف مردم بوده، آشنا می‌شود. برای مثال در فیلم ناخدا خورشید ناصر تقوایی که اقتباسی آزاد از رمان مشهور ‘داشتن و نداشتن’ ارنست همینگوی است به واسطه علاقه وی به همینگوی و شخصیت‌های داستان‌هایش سبب گشته که او با شناخت کامل از دو شخصیت اصلی داستان به آن‌ها هویت اقلیمی بدهد، بدون آنکه بر استحکام شخصیت‌های آن‌ها آسیبی وارد شود. علاوه بر این تقوایی کوشش بسیار داشته تا فضای محیط سنتی جنوب را به خوبی و به درستی به بیننده منتقل کند. و در فیلم نفرین فیلمی به کارگردانی و نویسندگی ناصر تقوایی که در سال ۱۳۵۲ منتشر شد تمام لوکیشنهای فیلم در جزیرۀ مینو آبادان می باشد و می توان تأثیرات بسیار زیاد مولفه های بوم شناختی فرهنگی – اجتماعی – اقتصادی – سیاسی شهر ساحلی آبادان را در فیلم مشاهده نمود. نویسنده این مقاله که متولد شهر مرزی، ساحلی و جنگ زده آبادان می باشد و تا شروع جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران در31 شهریور 1359 در این شهر سکونت و زندگی و تحصیل تا سال سوم دبستان نموده است با توجه به نزدیکی زیاد منزل والدینش به مرز عراق در کنار رودخانه های بهمن شیر و اروند رود و همین طور والدین نویسنده به مدت 20 سال دبیران برجسته و پیشکسوت زبان انگلیسی و ادبیات و زبان فارسی در اداره آموزش و پرورش شهرستان آبادان تا شروع جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران در 31 شهریور 1359 بودند و پدرم در سال 1395 فوت شدند. و همین طور عموی نویسنده که از اواخر دهه 1320 شمسی و از سن 15 سالگی در کشور تازه تأسیس کویت (در آن زمان) کارهای ساختمانی انجام می داد و با حمله عراق به کویت در 1369 کار و شغل و محل سکونت و مطالبات مالی حقوق یکساله خود را از کارفرمای کویتی از دست داد و بعد از بیش از 42 سال کار و سکونت در این کشور و ارسال درآمدش برای خانواده اش در آبادان به وطن برگشت و دچار مشکلات مالی شدید بویژه در چند سال نخست بازگشتش شد. نویسنده این مقاله به مدت هشت سال همراه با خانواده تحت پوشش کمیته جنگ زدگان کشور قرار داشت و همین طور به دلیل حمله های ناتو به عراق تعدادی از اقوام نزدیک نویسنده کار و خانه و شغل و دارایی های خود را در کشور کویت از دست دادند. همین طور تحصیل و تدریس مباحث علم ارتباطات توسط نویسنده در بیش از سه دهه گذشته منجر به نوشتن این مقاله از منابع کتابخانه ای متعدد و تجارب شخصی نویسنده گردیده است.
کلمات کلیدی : امیر نادری ناصر تقوایی فیلم مولفه های بوم شناختی فرهنگی اجتماعی اقتصادی سیاسی شهرهای ساحلی جنوب کشور.