بررسی تغییرات بلند مدت تبخیر –تعرق مرجع و عوامل مؤثر بر آن در منطقه تبریز

معین هادی¹ محمد خالدی² ابوالفضل مجنونی هریس³

1) دانشجوی کارشناسی ارشد کشاورزی گرایش آبیاری و زهکشی، دانشگاه تبریز، ایران -
2) دانشجوی کارشناسی ارشد کشاورزی گرایش آبیاری و زهکشی، دانشگاه تبریز، ایران -
3) استادیار علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز، ایران -

محل انتشار : دومین کنفرانس بین المللی توسعه پایدار، راهکارها و چالش ها با محوریت کشاورزی ، منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری(2icsda.ir)
چکیده :
یکی از راه‌های کاهش بحران آب در بخش کشاورزی به واسطه پایین بودن کارایی مصرف آب و در پی آن استفاده بیش از حد از منابع محدود، مدیریت مصرف آب در تأمین نیاز آبی گیاهان زراعی است. در این میان تبخیر -تعرق که یکی از عوامل مهم در فرآیند رشد گیاه محسوب می¬شود، معادل آب مورد نیاز گیاهان زراعی قلمداد می¬شود. لذا تخمین دقیق آن با توجه به شرایط آب و هوایی هر منطقه و گیاه صورت می¬گیرد. تبخیر -تعرق مرجع در انتخاب روش آبیاری محصول مورد نظر، ظرفیت سیستم¬های آبیاری، برنامه‌ریزی آبیاری و مطالعات هیدرولوژیکی نقش بسیار مهمی دارد. در این مقاله به بررسی و مقایسه عوامل تأثیرگذار در این پارامتر پرداخته شده و با استفاده از مدل CropWat که در آن روش فائو -پنمن -مانتیث به کار رفته است، داده‌های 25 ساله هواشناسی دشت تبریز (سال 1986 الی 2010) مورد استفاده قرارگرفته‌اند. به منظور ایجاد نمای کلی، میانگین داده‌های هر سال در هر پارامتر قرار داده‌شده و نتایج حاصل، بیانگر وجود ارتباط هماهنگ با تبخیر -تعرق مرجع می¬باشد. تبخیر -تعرق مرجع به صورت جداگانه با هر یک از پارامترهای تأثیرگذار مورد مقایسه قرار گرفت که ارتباط آن¬ها به صورت نموداری قابل مشاهده است و بیانگر این موضوع می¬باشد که بعضی از پارامتر ها تأثیر بیشتری بر روند تغییرات تبخیر -تعرق مرجع داشته و بعضی دیگر هرچند کم، اما بر روی تبخیر -تعرق مرجع تأثیر خود را نشان می¬دهند. همچنین تبخیر -تعرق مرجع در دوره‌های خاص دارای نوسان مرتبط با عوامل مؤثر بوده که بیانگر تغییرات آب و هوایی در بازه مورد نظر می‌باشد. به منظور شفاف سازی این نوسانات و ارتباط آن‌ها با سایر عوامل، داده‌های مربوط به صورت نموداری با یکدیگر مقایسه شده‌اند. پس از بررسی تأثیر گذاری تک¬تک عوامل، به بررسی ارتباط این عوامل با هم پرداخته شده که نتایج قابل توجهی را در بر داشته است. چرا که برخی از این پارامترها در یک جهت موافق در روند تغییرات تبخیر -تعرق مرجع نقش ایفا نموده و این تغییرات را تشدید کرده‌اند. در بررسی تغییرات تبخیر -تعرق مرجع با پارامترهای هواشناسی، ساعات آفتابی با ضریب همبستگی 0.89 و پس از آن دمای بیشینه و دمای کمینه با ضریب همبستگی 0.74 بیش‌ترین نقش را داشته‌اند. در مقایسه بین پارامتر های هواشناسی با یکدیگر نیز مشخص شد دمای کمینه و دمای بیشینه با ضریب همبستگی 0.88 و سرعت باد و ساعات آفتابی با ضریب همبستگی 0.50 به ترتیب بیش‌ترین و کمترین ارتباط را با یکدیگر داشته‌اند. با بررسی روند تغییرات تبخیر -تعرق مرجع و نیز عوامل هواشناسی، مشخص شد که در دوره مورد مطالعه همه پارامتر ها دارای شیب افزایشی بوده‌اند و فقط درصد رطوبت تنها پارامتر هواشناسی مورد بررسی بود که در این مدت روند نزولی داشته است.
کلمات کلیدی : تبخیر -تعرق مرجع پنمن -مانتیث ضریب همبستگی روند