بایسته های همسایه داری در سبک زندگی اسلامی
بایسته های همسایه داری در سبک زندگی اسلامی
پری ملکی گلندوز1
1) کارشناس زنان و خانواده و دانشجوی علوم تربیتی گرایش مشاوره و راهنمایی دانشگاه پیام نور استان ارذبیل واحد خلخال
محل انتشار :
سومین کنفرانس بین المللی علوم رفتاری و مطالعات اجتماعی(3ibsconf.com)
چکیده :
سبک زندگی معنایی است که از به هم تنیدگی، پیوند و نظام وارگی و شبکه ای بودن عوامل متعددی که در شیوه های زندگی یا اقلیم های زیستن انسان تأثیر می گذارند، به وجود آمده است.
زندگی اجتماعی و جمعی بشر، در عین حال که محسّنات و نقطه های مثبت و قابل تمجیدی دارد، برخی آثار منفی و زیانبار را نیز در پی دارد. از این رو لازم است قوانین و دستوراتی وضع شود تا زندگی جمعی را سر و سامان بدهد و انسان به راحتی بتواند به زندگی خویش در کنار جمع ادامه دهد. یکی از مواردی که نیاز به وجود قوانین و دستورات فقهی و اخلاقی دارد، همسایه داری است.
اسلام به عنوان یک دین کامل و اجتماع ساز و تأمین کننده سعادت دنیوی و اخروی انسان، دستورات و توصیه های اخلاقی و حقوقی را برای همسایه داری در نظر گرفته است که با مراعات آن انسانها می توانند در کنار هم به راحتی و آسایش زندگی کنند. آنچه پیش رو دارید، گامی است در این مسیر، امید که برای همه مفید و قابل استفاده باشد.
واژگان کلید: سبک زندکی، همسایه، بایسته.
مقدمه
تقریباً در اکثر تعریف های سبک زندگی می توان دو مفهوم را یافت که در تعریف سبک زندگی در نظر گرفته شده است؛ و در واقع هر دو مفهوم هم، به واژه «سبک» باز می گردد: اول، مفهوم وحدت و جامعیت و دوم، مفهوم تمایز و تفارق. به این معنی که سبک زندگی حاکی از مجموعه عوامل و عناصری است که کم و بیش به طور نظام مند با هم ارتباط داشته و یک شاکله کلی فرهنگی و اجتماعی را پدید می آورند. همین پیوستگی، اتحاد و نظام مندی این کُل را از کُل های دیگر متمایز می کند. وجود کلماتی همچون الگو، نظام مندی، کلیت، هویت و تمایز در بیانات اخیر رهبر فرزانه انقلاب نیز حاکی از همین مطلب است و به همین دلیل است که امروز از دو مدل و الگوی متمایز و متفاوت سبک زندگی اسلامی و غربی سخن می گوییم، عادات و سبک زندگی مردم امر مهمی است و امروز اندیشمندان غربی هم از شیوه زندگی غربی دفاع نمی کنند و آراستگی به فضائل انسانی و زندگی پرهیزکارانه نیز در نظر همه کس شرط کمال و صورتی از آن است. پس یکی از مشکلات ما مقایسه و انتخاب میان دو صورت و شیوه زندگی نیست، بلکه در شرایط امکان تحقق آن هاست،اگر شیوه زندگی ظاهر است و هر باطنی ظاهری دارد پس قدر مسلم این است که شیوه پارسایی و پرهیزکاری و اخلاق مداری شیوه غالب و ظاهر عالم متجدد و مدرن خداستیز نمی تواند باشد. البته باید دانست که اولاً آداب و عادات دیگران همواره و ضرورتاً از سنخ رذایل نیست و برخی صفات اجتماعی غربیان همچون ریسک پذیری و خطر کردن، کار جمعی در فعالیتهای تحقیقاتی و علمی، رعایت برخی قوانین اجتماعی قابل احترام است؛ ثانیاً جهان را با تغییر ظواهر آداب و عادات دگرگون نمی توان کرد، برای اینکه جهان کنونی و شیوه زندگیش دگرگون شود، باید به فکر عالمی دیگر و آدمی دیگر و جهان بینی متفاوت بود؛ یعنی باید جهانی دیگر با انسانی دیگر در افق درک اهل نظر ظاهر شود. با توجه به آن افق و چشم انداز است که شاید شیوه زندگی مردمان به تدریج، بی تکلف و بدون زحمت تغییر کند. در جهانی که اکنون دایر است، شرایط پارسایی فراهم نیست و کسانی که همه آن شرایط در وجودشان جمع باشد، اگر باشند، تعدادشان بسیار اندک است. پس در کنار اینکه نگران طرز خور و خواب مردمان باشیم، باید نگران فکر و فرهنگ در این جهان باشیم؛ در این صورت می توان شیوه ای از زندگی تازه ای در پیش گرفت که در آن صفا بر کدورت، و راستی بر دروغ، و اعتماد بر سوء ظن، و مهر و معرفت بر کینه توزی، و رعایت انصاف بر تعدّی و اجحاف، و همدلی و هم زبانی بر تحکّم، و ادای وظیفه بر رفع تکلیف، مقدم باشد.
اهمیت نیکی به همسایه
امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید: خدا را نسبت به همسایگان در نظر داشته باشید، زیرا رسول خدا (ص) درباره آنان سفارش فرمود و پیوسته درباره همسایه‌ها توصیه می‌کرد، تا آنجا که ما گمان بردیم او می‌خواهد آنان را وارث و سهیم قرار دهد.
رسول خدا (ص) فرمود: ای علی! همسایه را گرامی بدار، گرچه کافر باشد.
اهمّیت همسایه داری
قرآن کریم در کنار دستور به پرستش الهی و احسان به پدر و مادر و بستگان و خویشاوندان، توصیه به نیکی و احسان در حق همسایگان نموده است؛ آنجا که می فرماید: «وَ اعْبُدُوا اللّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکینِ وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبی وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبیلِ»؛ «و خدا را بپرستید و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر و همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و همسایه نزدیک و همسایه دور و دوست و همنشین و واماندگان در سفر نیکی کنید.
قرار گرفتن مراعات حق همسایه در کنار حق بندگی و نیکی به والدین، نشان از اهمّیت همسایه داری در منظر قرآن دارد. در روایات نیز تعبیرات نغز و زیبایی درباره اهمّیت همسایه داری آمده که به نمونه هایی اشاره می شود:
1. احترام همسایه
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «حُرْمَةُ الْجَارِ عَلَی الْإِنْسَانِ کَحُرْمَةِ أُمِّهِ؛ حرمت همسایه بر انسان مانند احترام مادرش می باشد.»
2. نشانه سعادت
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْمَسْکَنُ وَ الْجَارُ الصَّالِحُ وَ الْمَرْکَبُ الْهَنِیءُ؛ خانه و همسایه خوب و مرکب راهوار از خوشبختی مرد است.» البته این موارد، مربوط به سعادت دنیا است، نه سعادت آخرت.
3. سفارش پیامبر صلی الله علیه و آله علی علیه السلام فرمود: «اللَّهَ اللَّهَ فِی جِیرَانِکُمْ فَإِنَّهُمْ وَصِیَّةُ نَبِیِّکُمْ مَا زَالَ یُوصِی بِهِمْ حَتَّی ظَنَنَّا أَنَّهُ سَیُوَرِّثُهُمْ؛ خدا را! خدا را! درباره همسایگان و حقوقشان را رعایت کنید که وصیّت پیامبر شماست و همواره به خوشرفتاری با همسایگان سفارش می کرد تا آنجا که گمان بردیم برای آنان ارثی معین خواهد کرد.»
4. معیار نیکوکار بودن
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِذا اَثنی عَلَیْکَ جیرانُکَ اَنَّکَ مُحْسِنٌ فَاَنْتَ مُحْسِنٌ وَ اِذا اَثْنی عَلَیْکَ جیرانُکَ اَنَّکَ مُسِی ءٌ فَأَنتَ مُسِی ءٌ؛ هر گاه همسایگانت هنگام ثنا و سخن گفتن درباره تو، تو را نیکوکار بدانند، پس تو نیکوکاری، و اگر همسایه گانت بدکارت شمارند، تو بدکاری.» چرا که ممکن است انسان در غیر محل خود عیوب خویش را پنهان کند و خوبی و بدی او شناخته نشود؛ ولی در همسایگی واقعیّت انسان آشکار می شود. به این جهت، فردی که همسایه ها نیکوکارش بدانند، واقعا نیکوکار است.
5. رفع بلا
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِنَّ اللّه تَعالی لَیَدْفَعُ بِالْمسْلِمِ الصّالِحِ عَنْ مِأَةِ اَهْلِ بَیْتٍ مِنْ جیرانِهِ الْبَلاءَ؛ به راستی خداوند بلند مرتبه به واسطه مسلمان درستکار، بلا را از اهل صد خانه همسایه اش دور می کند.» بنابراین همچنان که خدا به برکت مکه عذاب را از اهل آن و به برکت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بلا را از مکّه و مدینه دور کرده، وجود همسایه مؤمن باعث رفع بلا از همسایه می شود.
6. اوّل همسایه، بعد خرید خانه
همسایه آن قدر در آرامش و امنیّت انسان نقش دارد که قبل از خرید منزل و در نظر گرفتن امتیازات است مکانی و ساختمانی باید نسبت به همسایه ها دقت نمود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «الْتَمِسُوا الْجَارَ قَبْلَ شِرَاءِ الدَّارِ وَ الرَّفِیقَ قَبْلَ الطَّرِیقِ؛ پیش از خانه خریدن، همسایه را بجویید و پیش از سفر کردن، رفیق را بیابید!»چون عیب خانه را می توان با تعمیر بر طرف کرد، ولی همسایه معیوب را به راحتی نمی توان اصلاح نمود.
7. امان از همسایه بد
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِسْتَعیذُوا بِاللّهِ مِنْ شَرِّ جارِ الْمُقامِ فَاِنَّ جارَ الْمُسافِرِ اِذا شاءَ اَنْ یُزایِلَ زایَلَ؛ از شرّ همسایه ماندنی به خدا پناه آورید؛ زیرا همسایه مسافر هرگاه بخواهد برود می رود.
و همچنین فرمود: «ثَلاثَةٌ هُنَّ اُمُّ الْفَواقِرِ... وَ جارٌ عَیْنُهُ تَرْعاکَ وَ قَلْبُهُ یَنْعاکَ، اِنْ رَأی حَسَنَةً دَفَنَها وَ لَمْ یُفْشِها، وَ اِنْ رَأی سَیِّئَةً اَظْهَرَها و أذاعَها
سه چیز در رأس مصیبتهای کمرشکن است:... و همسایه ای که چشمانش تو را می پاید و دلش خواهان رسوایی توست، اگر خوبی ببیند آن را می پوشاند و فاش نمی سازد و اگر بدی ببیند آن را آشکار و همه جا پخش می کند.
آداب همسایه داری
در هر جامعه ای آداب و رسومی وجود دارد که مراعات آن در حق همسایه لازم و ضروری است. در کنار آنچه هر انسان از برخوردهای مناسب درک می کند، اسلام نیز سفارشاتی در مورد همسایه داری دارد که به اهمّ موارد آنها اشاره می شود:
1. احسان و نیکی
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِنْ اَحْبَبْتُمْ اَنْ یُحِبَّکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ فَأَدُّوا اِذَا ائْتُمِنْتُمْ وَ اصْدَقُوا اِذا حَدَثْتُمْ وَ اَحْسِنُوا جِوارَ مَنْ جاوَرَکُمْ؛ اگر می خواهید خدا و پیامبرش صلی الله علیه و آله شما را دوست بدارند، (سه کار انجام دهید) چون امانت به شما می سپارند، وفا کنید و چون سخن می گویید، راست گویید و به همسایگان نیکی کنید.»
همچنین فرمود: «خَیْرُ الْاَصْحابِ عِنْدَ اللّهِ خَیْرُهُمْ لِصاحِبِهِ وَ خَیْرُ الْجیرانِ عِنْدَ اللّهِ خَیْرُهُمْ لِجارِهِ؛ بهترین دوستان نزد خدا کسی است که برای دوستش بهتر است و بهترین همسایه کسی است که برای همسایه اش بهتر است.
و نیز فرمود: «اَحْبِبْ لِلنّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفْسِکَ تَکُنْ مُؤْمِنا وَ اَحْسِنْ مُجاوَرَةَ مَنْ جاوَرَکَ تَکُنْ مُسْلِما؛ برای مردم همان را دوست بدار که برای خویش دوست داری تا مؤمن باشی و به همسایه نیکی کن تا مسلمان باشی.
2. تفقد و دلجویی
امام علی علیه السلام فرمود: «مِنْ حُسْنِ الْجَوارِ تَفَقُّدُ الْجارِ؛ از نشانه های نیکو همسایه داری کردن، دلجویی از همسایه است.
3. مبادا همسایه گرسنه بخوابد
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «لا یَشْبَعُ الْمُؤْمِنُ دُونَ جارِهِ؛ نباید مؤمن بدون همسایه اش سیر شود و همسایه گرسنه باشد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «ما آمَنَ بی مَنْ باتَ شَبْعانَ وَ جارُهُ جائِعٌ قالَ وَ ما مِنْ اَهْلِ قَرْیَةٍ یَبیتُ وَ فیهِمْ جائِعٌ یَنْظُرُ اللّهُ اِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقیامَةِ؛ به من ایمان نیاورده است کسی که سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد. و نیز فرمود: اهل قریه ای که سیر بخوابد، در حالی که در بین آنها گرسنه ای خوابیده است، خداوند به آنها در روز قیامت نظر رحمت نمی کند.
نقل کرده اند که سید بحر العلوم شبانگاهی یکی از شاگردانش را خواست و با تمام خشم و عصبانیّت بر او خروشید و گفت: در همسایگی تو فردی است بینوا که با چند کودک خود گرسنه به سر می برد.
چرا به حال آنها رسیدگی نمی کنی؟ شاگرد گفت: به خدا سوگند! نمی دانستم که آنها چنین مشکلی دارند. سید گفت: همین که نمی دانستی، مرا خشمگین کرده و الّا اگر می دانستی و اقدام نمی کردی، کافر بودی.
4. آزار نرساندن
اگر کسی نمی تواند خدمتی به همسایه کند، لااقل به او آزار و اذیّت نرساند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ الْیوْمِ الآخِرِ فَلا یُؤْذی جارَهُ؛ کسی که ایمان به خدا و قیامت دارد، همسایه اش را آزار ندهد.»
امام رضا علیه السلام فرمود: «لَیْسَ مِنّا مَنْ لَمْ یَأْمَنْ جارُهُ بَوائِقَهُ؛ از ما نیست کسی که همسایه اش از شرّ او در امان نباشد.
فقط با اعمال عبادی، انسان بهشتی نمی شود؛ باید در کنار آن ارتباطات اجتماعیش نیز سالم و صحیح باشد. یکی از آنها این است که همسایه ها از انسان راضی بوده و مورد آزار قرار نگرفته باشند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «لاَ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ عَبْدٌ لاَ یَأْمَنُ جَارُهُ بَوَائِقَهُ؛ کسی که همسایه اش از شرّش در امان نباشد به بهشت نمی رود.» چراکه خداوند برای بندگان خویش ارزش و عظمت قائل است و هرکس امنیّت بندگان را به هم زند، در پیشگاه او نیز از عذاب در امان نخواهد بود.
هر گناهی متناسب با خود مجازاتی دارد؛ از جمله، گناه همسایه آزاری است که در روز قیامت شخص همسایه آزار با دست و پای بریده محشور می شود.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره آیه «یَوْمَ یُنْفَحُ فیِ الصُّورِ فَتَأْتُونَ اَفْواجا»؛ «روزی که در صور دمیده می شود و شما فوج فوج وارد محشر می شوید.
فرمود: «ده گروه از امّت من به صورت پراکنده و جدا از دیگر مسلمانان محشور می شوند:... هفتمین گروه کسانی هستند که «مُقَطَّعَةٌ اَیْدیهِمْ وَ اَرْجُلُهُمْ؛ با دستها و پایهای بریده محشور می شود.»
و آنها همانهایی هستند که «یُؤْذُونَ الْجیرانَ؛ همسایه ها را آزار می دهند.«
5. صبر در مقابل آزار همسایه
در مواردی لازم است انسان در مقابل آزار و اذیّت همسایه نادان و غافل صبر نماید. امام کاظم علیه السلام فرمود: «لَیْسَ حُسْنُ الْجَوارِ کَفَّ الأَذی وَلکِنْ حُسْنَ الْجِوارِ الصَّبْرُ عَلَی الْاَذی؛ خوب همسایه داری کردن فقط این نیست که از اذیت خودداری کنی؛ بلکه نیکو همسایه داری نمودن این است که بر آزار و اذیت های همسایه صبر کنی
6. اکرام همسایه
پیامبر اکرم علیه السلام فرمود: «مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ فَلْیُکْرِمْ جارَهُ؛ هر کس به خدا و آخرت ایمان دارد، باید همسایه اش را گرامی بدارد.» چرا که همه مردم بندگان خدا هستند و مؤمنین و متدیتنین آنان، قلبشان عرش الهی است و مؤمن به خدا، بنده خدا را آزار نمی دهد و دل کسی را نمی شکند
حقوق همسایه
از امام سجاد (ع) درباره حقوق همسایه روایت شده است که فرمود: همسایه را در غیاب، حفظ کن و در حضور گرامی بدار، در حال ستمدیدگی وی را یاری کن، عیبش را شایع نکن، هرگاه از وی بدی دیدی، آن را بپوشان، هرگاه دانستی خیرخواهی تو را می‌پذیرد در خفا به وی نصحیت کن، هنگام سختی‌ها تنهایش مگذار، از لغزشش درگذر و گناهش را ببخشای و کریمانه با وی رفتار کن.
حفظ اسرار همسایه
امام سجاد (ع) می‌فرماید: از جمله حقوق همسایه این است که در پی عیوب و زشتی‌های او نباشی و اگر از زشتی و بدی او آگاه شدی آن را بپوشانی.
محدوده همسایگی
رسول خدا (ص) فرمود: چهل خانه از هر طرف (پیش و پشت و راست و چپ بالا و پایین همسایه است.
حضرت علی (ع) فرمود: حریم مسجد تا چهل ذراع و همسایه تا چهل خانه از چهار طرف است.
نکته: تحدید به چهار طرف به لحاظ سابقه نداشتن بناهای چند طبقه برجی است وگرنه واحدهای آپارتمانی مرتفع نیز مشمول قانون همسایگی‌‌اند.
بردباری در برابر آزار همسایه
امام کاظم (ع) فرمود: حسن همجواری، به ترک آزار نیست، بلکه به شکیبایی بر آزار همسایه است.
پاداش نیکی به همسایه
آبادانی و عمر طولانی: امام صادق (ع) فرمود: صله رحم و حسن همجواری، سرزمین را آباد و عمرها را طولانی می‌کنند.افزایش روزی: امام صادق (ع) فرمود: همسایه‌داری نیک، روزی را می‌افزاید.
شمول رحمت الهی: حضرت رسول (ص) فرمود: خدا رحمت کند همسایه‌ای را که همسایه‌اش را بر نیکی یاری می‌کند.
ورود به بهشت: امام صادق (ع) فرمود: به هر کسی که یکی از این چهار خصلت روزی شود وارد بهشت می‌شود: نیکی به پدر و مادر، صله رحم، همسایه‌داری نیکو و خوش اخلاقی.
کیفر بی‌توجهی به همسایه
رسول خدا (ص) فرمود: آنکه سیر بخوابد و همسایه‌اش گرسنه باشد به من ایمان نیاورده است و ساکنان هر مجتمعی سیر بخوابند؛ در حالی که در میان آنان گرسنه‌ای باشد، خدا در قیامت به آنها نظر رحمت نمی‌کند؛ نیز فرمود: هر کس لوازم مورد نیاز زندگی را از همسایه‌اش دریغ دارد، خدا وی را در قیامت از فضل خود محروم کند و او را به خودش وا گذارد.
کیفر همسایه‌آزاری
خروج از جرگه مؤمنان: عبدالله بن مسعود گوید: روزی مردی نزد فاطمه (س) آمد و گفت: ای دختر پیامبر! آیا رسول خدا (ص) نزد تو چیزی بر جای گذاشت که مرا از ان بهره‌مندی سازی؟ فاطمه (س) به کنیزش فرمود: آن نوشته را بیاور. کنیز جست‌وجو کرد آن را نیافت. آن حضرت (س) فرمود: وای بر تو، جست‌وجو کن. آن نوشته، نزد من با حسن و حسین برابر است. کنیز جستجو کرد آن را میان اشیای بی‌فایده دور ریز یافت و در آن نوشته بود: محمد پیامبر (ص) فرمود: از مؤمنان نیست آن که همسایه‌اش از آزار او در امان نباشد و هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد همسایه خود را نمی‌آزارد.
امام صادق (ع) فرمود: ای پیروان آل محمد! بدانید.... کسی که رفتارش با همسایه‌اش نیکو نباشد از ما نیست.
محرومیت از رحمت خدا: رسول خدا (ص) فرمود: ای علی! هر کس همسایه خود را بیازارد، از رحمت خدا محروم است. هر کس نسبت به خاندان من کینه ورزد، ملعون و منافق زیانکار است. ای علی! همسایه‌ات را گرامی بدار، گرچه کافر باشد.
رسوایی: رسول خدا (ص) فرمود:... سر کشیدن در خانه همسایه روا نیست و نیز فرمود: هر کس بر خانه همسایه، سرک بکشد و به موی سر زن یا به عضوی از بدنش نگاه کند حق است که خدا وی را به همراه منافقانی که در دنیا در پی کشف اسرار و زشتی‌های مردم هستند در آتش درآورد و از دنیا خارج نمی‌شود تا اینکه خدا رسوایش کند و در آخرت زشتی‌اش را برای مردمان آشکار کند.
آثار همسایه داری نیکو
هر کار خیر و نیک، آثاری دارد و از جمله، خوب همسایه داری کردن، دارای آثار و برکات فراوانی است که در بخشهای قبل به آثاری همچون: دفع بلا، کسب سعادت دنیا و آخرت و محبوبیّت در نزد خدا و رسولش اشاره کردیم و در همین باب، آبادی شهرها و طولان شدن عمرها را نیز می توان از برکاتِ همسایه داری نیکو برشمرد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: « حُسْنُ الْجَوارِ یَعْمُرُ الدِّیارَ وَ یُنْسِی ءُ فیِ الْاَعْمارِ؛ همسایه داری نیکو، شهرها را آباد می کند و عمرها را دراز می سازد.
انسانی که با همسایه ها خوب است و همسایه ها نیز با او خوبند، محلّه ای آرام خواهد داشت و در نتیجه، سلامتیها بیشتر و عمرها طولانی تر خواهد شد.
حق همسایگان
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «لِلْجارِ حَقُّ؛ برای همسایه حقی بسیار است.» در این بخش، به اهم آنها اشاره می شود:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره حقوق همسایه فرمود: «اِنِ اسْتَغاثَکَ اَغَثْتَهُ وَ اِنِ اسْتَقْرَضَکَ اَقْرَضْتَهُ وَ اِنِ افْتَقَرَ عُدْتَ عَلَیْهِ وَ اِنْ اَصابَتْهُ عَزَّیْتَهُ وَ اِنْ اَصابَهُ خَیْرٌ هَنَّأْتَهُ وَ اِنْ مَرِضَ عُدْتَهُ وَ اِنْ ماتَ اتَّبَعْتَ جَنازَتَهُ؛ اگر کمک خواست، کمکش کنی و اگر قرض خواست، قرضش دهی و اگر ندار شد، تأمینش کنی و اگر مصیبت دید، تغریتش گویی، اگر خیری به او رسید، به او تبریک گویی و اگر بیمار شد، به عیادتش روی و اگر از دنیا رفت، به تشییع جنازه او روی.
و در ادامه فرمود: «وَ لا تَسْتَطِلْ عَلَیْهِ بِالْبَناءِ فَتَحْجُبَ عَنْهُ الرّیحَ اِلاّ بِأِذْنِهِ وَ اِذا اشْتَرَیْتَ فاکِهَةً فَاهْدِلَهُ فَاِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَاَدْخِلْها سِرّا وَ لا تُخْرِجْ بِها وُلْدَکَ تَغیظُ بِها وُلْدَهُ وَ لا تُؤْذِهِ بِریحِ قِدْرِکَ اِلاّ اَنْ تَعْرِفَ لَهُ مِنْها؛ و نباید خانه و ساختمان خود را بلندتر از او بسازی که راه هوا را بر او ببندی، مگر خود اجازه دهد و هرگاه میوه خریدی، به او هدیه بده و اگر این کار را نکردی، لااقل مخفیانه به منزل ببر و مبادا فرزندانت میوه به دست از خانه خارج شوند که باعث ناراحتی فرزندان او می شود و با بوی غذا او را اذیّت نکن، مگر بدانی او نیز چنان غذایی دارد.
همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اَلْجارُ اَحَقُّ بِشُفْعَةِ جارِهِ یُنْتَظَرُ بِها وَ اِنْ کانَ غائِبا اِذا کانَ طَریقُهُما واحِدا؛ همسایه برای خرید سهم همسایه مقدم است و اگر غایب باشد، منتظر او بماند؛ در صورتی که راهشان یکی باشد.
نه تنها همسایه در خرید خانه حق تقدّم دارد، بلکه در خرید زمین و املاک نیز حق تقدّم دارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِذا اَحَدُکُمْ اَنْ یَبیعَ عَقارَهُ فَلْیَعْرِضْهُ عَلی جارِهِ؛ هرکس از شما بخواهد زمین و آب خویش را بفروشد، نخست باید به همسایه اش عرضه کند.
تذکر یک نکته:آنچه از حقوق بیان شد، برای عموم همسایگان است؛ ولی گاه همسایه به خاطر جهات دیگر، از حق بیشتری برخوردار است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اَلْجیرانُ ثَلاثَةٌ فَجارٌ لَهُ حَقٌّ واحِدٌ وَ هُوَ اَدْنَی الْجیرانِ حَقّا وَ جارٌ لَهُ حَقّانِ وَ جارٌ لَهُ ثَلاثَ حُقُوقٍ؛ همسایگان سه گروه اند: همسایه ای که یک حق دارد که این گروه از همه حقّشان کمتر است، و همسایه ای که دو حق دارد و همسایه ای که سه حق دارد.
«فَاَمَّا الَّذی لَهُ حَقٌّ واحِدٌ فَجارٌ مَشْرِکٌ لا رَحِمَ لَهُ حَقُّ الْجَوارِ وَ امّا الَّذی لَهُ حَقّانِ فَجارٌ مُسْلِمٌ لَهُ حَقُّ الْاِسْلامِ وَ حَقُّ الْجِوارِ وَ امّا الَّذی لَهُ ثَلاثَةٌ حُقُوقٍ فَجارٌ مُسْلِمٌ ذُورَحِمٍ لَهُ حَقُّ الْاِسْلامِ وَ حقُّ الْجَوارِ وَ حَقُّ الرَّحِمِ؛
امّا کسی که یک حق دارد، همسایه مشرکی است که از بستگان انسان]پ نیست. برای او فقط حق همجواری است که قبلاً بیان شد.
امّا کسی که دو حق دارد، همسایه مسلمان است که حق اسلام و حق همسایگی دارد.
امّا کسی که سه حق دارد، همسایه مسلمان خویشاوند است که حق اسلام و مسلمان بودن و حق همسایگی و حق خویشاوندی دارد.
از مجموع آنچه بیان شد، اهمیّت همسایه داری و جایگاه و منزلت آن در اسلام روشن گردید و مشخص شد که سعادت دنیا و آخرت انسان و آرامش دنیایی و سعادت آخرتی او به اموری بستگی دارد که یکی از آنها خوب همسایه داری کردن و همسایه نیک داشتن است.
کلمات کلیدی :
سبک زندکی
همسایه
بایسته.