مکان‌یابی مسجد جامع در رابطه با سایر عناصر شهری در کشور ترکیه (مطالعه موردی: شهرهای بورسا، ادرنه، استانبول و دیاربکر)

مژده عرفانی¹ حسین سلطانزاده²

1) دانشجوی دکتری شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی قزوین،
2) دانشیار گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

محل انتشار : سومین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری(3icsau.ir)
چکیده :
پس از حكومت سلجوقيان در آسياي صغير، قدرت به دست قبيله‌اي ترك كه به نام عثمانى انتقال يافت. خاندان عثماني از سده سيزدهم در آناتولي حکومت مي‌كرده‌اند و با گسترش حوزة حاكميت خود بر خاورميانه، اروپاي شرقي و شمال آفريقا به امپراتوري عظيمي دست پيدا كردند كه تا اواخر قرن نوزدهم ميلادي تداوم يافت. امپراطوری عثمانی با فتح مرکز امپراطوری روم شرقی، به سرعت در ترکیه گسترش یافت. مناره‌ها و مساجد پرشکوهی در شهرهای مسلمین احداث گردید و در نیمرخ کلی شهر نمود پیدا کرد. اساس شهرهای عثمانی با احداث مجموعه‌هایی که کارکرد اصلی آنها اجتماعی- مذهبی بود پی‌ریزی گردید. در مرکز این مجموعه‌ها مسجد جامع در کنار بازار، مدرسه، کاروانسرا و ... پرچنب و جوش‌ترین و زنده‌ترین مرکز را در شهر به وجود ‌آورد. این پژوهش با اتخاذ روش تاریخی-تفسیری به بررسی جایگاه و رابطه مسجد جامع در ساخت کالبدی شهرهای ترکیه (بورسا، ادرنه، استانبول و دیاربکر) می‌پردازد و تلاش می‌نماید بر اساس مطالعات پژوهش به دو پرسش 1- آیا رابطه تعریف شده‌ای در شهرهای مورد مطالعه میان مسجد جامع و سایر عناصر مهم شهری در ساختار فضایی- کالبدی شهر وجود داشته است؟ و 2- آیا موقعیت مسجد جامع در شهر بر شکل‌گیری سایر عناصر شهری اثرگذار بوده است؟ پاسخ دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مسجد جامع به عنوان یک عنصر شاخص توسعه شهر در دوره عثمانی همواره مورد توجه بوده و خارج از محدوده ارگ حکومتی، در ارتباط نزدیک و تنگاتنگی با سایر عناصر مهم شهری به ویژه بازار، مدرسه و ... قرار داشته است. همچنین بررسی ویژگی‌های معماری مساجد جامع نیز در شهرهای مورد مطالعه، نشان از تغییر و تحول طرح مساجد در طول دوران امپراطوری عثمانی دارد.
کلمات کلیدی : مسجد جامع شهر بورسا ادرنه استانبول دیاربکر امپراطوری عثمانی