بررسی نشانه‌شناختی ماهیت نشانه و نقش آن در انتقال معنای مساجد سنتی ایران

محمّد امیر شکوهی سلگی¹ جمال‌الدین مهدی نژاد درزی²

1) دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران
2) دانشیار دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی دانشگاه شهید رجایی

محل انتشار : سومین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری(3icsau.ir)
چکیده :
بر اساس پژوهش‌های اخیر در خصوص معماری معاصر مساجد ایران، به نظر می‌رسد در فرآیند طراحی این‌گونه از معماری در سال‌های اخیر صرفاً به جنبه‌های کارکردی و کالبدی مساجد پرداخته‌شده است. توجه یک‌جانبه به الگوبرداری ظاهری از کالبد، عملکرد و تزئینات مساجد سنتی ایران موجب مغفول ماندن لایه‌های عمیق معنایی و در پی آن کمرنگ شدن معنا در فضای معماری این‌گونه بناها گشته است. توجه ویژه به مفاهیم و نمادهای مذهبی – فرهنگی و نگرش معناگرایانه به فضای معماری در جوامع امروز بیش‌ازپیش اهمیت یافته است. به نظر می‌رسد بهره‌گیری از اصول نشانه‌شناسی، با تکیه‌بر مفهوم نشانه و توجه به لایه‌های معنا ساز و نقش مخاطب در دریافت و انتقال معنا در خوانش فضای معماری بتواند الگویی از چیستی و چگونگی لایه‌های معنا ساز در مساجد سنتی ایران ارائه دهد. این پژوهش کیفی و از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و بر اساس دانش نشانه‌شناسی به شناخت ماهیت نشانه‌ها در معماری مساجد سنتی ایران و همچنین نقش آن‌ها در انتقال معنا پرداخته است. روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه‌ای بوده و از وجوه ساختاری، کاربردی و معنایی نشانه به‌عنوان ابزار تجزیه تحلیل موضوع بهره گرفته است. و بر اساس دانش نشانه‌شناسی و از مطالعه مجرد نشانه به شناخت ماهیت نشانه‌ها در معماری مساجد سنتی ایران و همچنین نقش آن‌ها در انتقال معنا پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از حضور پررنگ لایه‌های ساختاری، نحوی و معنایی در مساجد به‌عنوان نشانه و تأثیر قابل‌توجه آن‌ها در پیکربندی و نوع ارتباط فضاها و عناصر معماری و به‌تبع آن ایجاد معنا در فضای معماری مساجد است. ازاین‌رو در مسیر بازشناسی معنا در مساجد سنتی ایران، بررسی توأمان هر سه وجه نشانگی، می‌تواند خوانشی جامع، کامل و همه‌جانبه را موجب گردد و در فرآیند معنامند نمودن مساجد معاصر مؤثر باشد.
کلمات کلیدی : نشانه‌شناسی معماری وجوه ساختاری وجوه کاربردی وجوه معنایی معماری مساجد ایران