جایگاه نشانه در ارتقای حس مکان فضای معماری (نمونه موردی: مدرسه خان شیراز)

پیام ریاحی¹ مریم انصاری منش²

1) 1- گروه معماری، دانشکده فنی ومهندسی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.
2) استادیار گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.

محل انتشار : سومین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری(3icsau.ir)
چکیده :
امروزه یکی از مهم ترین معیارهای کیفیت بخشی به فضای معماری، «حس مکان» است. حسی که به معنای ادراک ذهنی مردم از محیط است، به طوری که فهم و احساس فرد با زمینه معنایی محیط پیوند خورده و یکپارچه می شود. این حس عاملی است که موجب تبدیل یک فضا به مکانی با خصوصیات حسی و رفتاری ویژه برای افراد خاص می گردد. لیکن امروزه وجود خلاء معنا در بسیاری از آثار معماری بیش از پیش خودنمایی می کند. پس عوامل معنایی یکی از موثرترین عواملی است که در ارتباط با انسان و محیط مطرح می شود. از این رو بایستی این مهم مورد توجه طراحان فضاهای معماری در جهت به وجود آوردن حس مکان مد نظر قرار بگیرد. در این راستا علم نشانه شناسی که در بسیاری از علوم ادراکی، ریشه دارد می تواند با استفاده از نشانه ها با تکیه بر مفهوم دلالت، موجب ارتباط هر چه بهتر مخاطب با فضای معماری می شود. عوامل نشانگی می تواند وجوه مختلف کاربردی، ساختاری و معنایی را به طور هم زمان در شکل دهی فضای معماری مدنظر قرار دهند. استفاده از عوامل نشانگی وتاثیر گذاری آن ها در فضاهای معماری، موجب ایجاد تعلق به فضا و حس مکان می شود. مدرسه خان شیراز در سال(1004تا1024 ه.ق) توسط استاد حسین شماعی شیرازی در دوره صفویه ساخته شده، که یکی مدارسی است که مبنای طراحی و ساخت آن برگرفته از نشانه و اعداد مقدس می باشد. بنابراین بر اساس این مهم، مدرسه خان شیراز را به عنوان نمونه موردی انتخاب شده و از نظر چگونگی تاثیر گذاری عوامل نشانگی بکار رفته در آن مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته است. بدین منظور در پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای و میدانی در جمع آوری داده ها عوامل نشانه ای بکار رفته را در معماری مدرسه خان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داده که وجود عوامل نشانگی در این مدرسه تاثیر مهمی در ایجاد حس مکان در آن داشته است.
کلمات کلیدی : نشانه حس مکان معنا مدرسه خان