رویکرد بازآفرینی شهری برای تاب‌آوری سکونتگاه‌های خودانگیخته؛ نمونه موردی: شهر تبریز

نگین صمدی کافی¹

1) دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، تهران، ایران

محل انتشار : کنفرانس بین المللی عمران، معماری و منظر شهری(iccacs.com)
چکیده :
سه معضل ایمنی، فقر شهری و بحران هویت از مسائل کلیدی گریبان گیر محدوده‌های وسیعی از شهرهای کشورمان ایران است. ۵۳ هزار هکتار سکونتگاه‌های خودانگیخته (معادل 30% بافت‌های شهری موجود کشور) را در برمی‌گیرد و جمعیتی بالغ‌بر 17 میلیون نفر «حدود 20 درصد جمعیت شهری کشور» را در خود جای‌داده‌اند. یکی از راهبردهای کلیدی در فرایند تدوین برنامه جامع بازآفرینی پایدار شهری، «ارتقای تاب‌آوری شهری» است. فقدان بودجه، نبود تلاش جمعی نهادهای مختلف، ضعف کالبدی و ناپایداری ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها، مصالح غیراستاندارد، عدم بهره‌مندی از کیفیات مطلوب در ساخت‌وسازها در کنار آسیب‌دیدگی زیست‌بوم‌ها و برهم خوردن تعادل خرد اقلیم‌ها و مخاطرات ناشی از بلایای طبیعی بر لزوم اتخاذ سیاست‌های مربوط به تاب‌آوری این سکونتگاه‌ها تأکیددارند. استراتژی‌های تاب‌آوری برای مقابله با مشکلات ناشناخته در مواجهه با سوانح است. اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌های ارتقای تاب‌آوری شهری در سکونتگاه‌های خودانگیخته باهدف بازآفرینی شهری با تلاش جمعی ِ (مردمی، دولت، بخش خصوص و متخصصین و ...) است که به شکل ِ: حمایت قانونی، لحاظ برنامه‌هایی چون تأمین بودجه لازم، ارتقای کیفیت ساخت‌وساز، مقاوم‌سازی ابنیه و تأمین و ارتقای زیرساخت‌های اساسی، ارائه خدمات و امکانات محلی، توجه به زیست‌بوم و خرد اقلیم در طرح‌های نوسازی در کنار برنامه‌های نرم‌افزاری است و می‌تواند گامی اساسی در ایجاد نوعی یادگیری اجتماعی «نوسازی و خودسازمان‌دهی برای تغییر» باشد که تأثیرگذار در ایجاد تاب‌آوری شهری و سازگاری مردم در برابر تنش‌ها و نهایتاً پیشگیری و کنترل تبعات ناشی از وقوع بحران در سکونتگاه‌های خودانگیخته خواهد بود. بازآفرینی شهری، رویکردی برای توسعه درون‌زای شهری است. متأسفانه در کشورمان ایران، جای مشارکت عمومی در بازآفرینی شهری خالی است. برقراری مشارکت عمومی در بازآفرینی شهری نیازمند حمایت قانونی است و باید برای آن چارچوبی حقوقی در نظر گرفته شود که ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و کالبدی را در برگیرد. در این پژوهش بر تاب‌آوری اجتماعی به‌واسطه هویت جمعی و پایداری اجتماعی در سکونتگاه‌های خودانگیخته شهر تبریز در راستای توانمندسازی ساکنان با استفاده تلاش جمعی بازیگران مختلف در عرصه مدیریت بحران، به‌منظور کاهش اثرات احتمالی حوادث پرداخته‌شده است. امید است که با به حداقل رساندن میزان فقر در این سکونتگاه‌ها و اعمال تلاش‌های جمعی در عرصه‌های مختلف بتوان شاهد بازآفرینی شهری پایدار با رویکرد تاب‌آوری بود.
کلمات کلیدی : بازآفرینی شهری تاب‌آوری اجتماعی توانمندسازی سکونتگاه‌های خودانگیخته مشارکت مردمی