تجویز چارچوب ساختار فضایی شهری کم‌کربن

محمدرضا حق‌جو¹ فاطمه علایی² سجاد فلاح‌زاده³

1) دانشجوی دكتري شهرسازي گرايش نظريه برنامه‌ريزي شهري و منطقه‌اي، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2) دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات, تهران، ایران
3) دانش‌آموخته کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

محل انتشار : چهارمین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری(4icsau.ir)
چکیده :
پس از وقوع انقلاب صنعتی و برهم‌خوردن تعادل میان آلاینده‌های زیستی و پالاینده‌های طبیعی، آلودگی محیط‌زیست، به‌ویژه ورود بیش‌ازاندازه کربن و مشتقات آن به زندگی بشر، توجهات را به سوی توسعه شهری کم‌کربن جلب کرد. بخش عمده‌ی مصرف و هدررفت انرژی و تولید آلودگی از شهرها منشأ گرفته، لذا اصلاح ساختار فضایی شهرها به‌عنوان بنیادی‌ترین نظم فکری شهر و مؤثر بر تمامی عملکردها و زندگی جاری آن، اصلاح ریشه مشکل به‌حساب می‌آید. برمبنای یافته‌‌های مقاله، ساختار فضایی شهری، به‌عنوان نتیجه پراکنش انسان‌ها و فعالیت‌های اقتصادی در سطح فضا و تعامل میان آن‌ها، در دو حوزه اصلی بر تولید کربن و مصرف انرژی تأثیر مستقیم و غیرمستقیم می‌گذارد: (1) وجه مکانی جمعیت (در قالب سطوح ساخته‌شده مسکونی و تراکم) و (2) حمل‌ونقل (در قالب تولید سفرهای روزانه). با درنظر گرفتن ساختار فضایی به‌عنوان سیستمی پویا، دو محیط درونی و بیرونی برای آن تعریف می‌گردد، لذا تجویز چارچوب ساختار فضایی شهری کم‌کربن، از طریق تدوین اصولی منطبق با هدف در این دو محیط و در قالب سه نظم فکری شامل کالبدی، کارکردی و ادراکی میسر خواهد شد. این دو عرصه کلی عبارت‌اند از: ویژگی‌های ذاتی (به‌عنوان محیط درونی شامل اندازه، شکل و ماهیت) و ویژگی‌های محیطی (به‌عنوان محیط بیرونی شامل چیدمان، جایگاه، موقعیت و سلسله‌مراتب). این چارچوب به سبب دارا بودن خاصیت انعطاف‌پذیری و جامع‌نگری در هر اقلیمی قابل کاربرد و اجراست. در این مقاله سعی شده ضمن بهره‌گیری از روش توصیفی و تجویزی و مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی، با بررسی ساختار فضایی شهر و عناصر تشکیل‌دهنده آن، رابطه میان این ساختار و تولید کربن تبیین شده و سپس آنچه در این رابطه به کاهش و افزایش میزان انتشار کربن می‌انجامد، مورد بررسی قرار گیرد. درنهایت ضمن توجه به تجربه شهر شنزن چین، چارچوبی جهت طراحی ساختار فضایی شهرها، شامل اصولی در جهت کاهش تولید کربن و مصرف انرژی ارائه می‌گردد.
کلمات کلیدی : آلودگی محیط‌زیست ساختار فضایی شهر کربن چارچوب تجویزی شهر