بررسی موردی معماری و تزیینات حمام علي قلي آقا و مرمت آن از صفویه تاکنون

منیرسادات موسوی¹

1) کارشناس ارشد پژوهش هنر

محل انتشار : چهارمین کنفرانس بین المللی علوم و مهندسی(4icesconf.com)
چکیده :
حمام علي قلي آقا جزو باشکوه ترين حمام هاي دوره صفويه است که در محله قديمي بيدآباد اصفهان واقع شده است و از بخشهاي اصلي چون سربينه، گرمخانه، خزينه و چال حوض و از قسمتهاي فرعي چون کفش کن و مياندر تشکيل شده است و داراي تزئينات و نقاشيهايي از سه دوره تاريخي: صفويه، قاجار و پهلوي با تلفيقي از کاشيکاري،آهکبري و نقاشي مي باشد. کاشي کاري ها نيز شامل کاشي هفت رنگ، تک رنگ، افريزي يا زير رنگي، مي باشد. کاشي هاي هفت رنگ نيز شامل موضوعات متنوعي چون : نقوش انساني، حيواني، اسليمي و ختايي، گياهي، گل و مرغ و موضوعات تاريخي مي باشد. اکثر کاشي هاي هفت رنگ اين حمام در نوع خود شاهکاري از رنگ و نقش مياشند، مانند کاشي هفت رنگي با نقش منسوب به علي قلي آقا بر روي ديواره ي روبروي چال حوض و کاشي هاي گل و مرغ در قسمتهاي گرمخانه و چال حوض، کاشي هايي با نقش درخت مو و شکوفه هاي بهاري در قسمت ميان در و کاشيکاريهاي موضوعي در قسمت غرب چال حوض که باغ شاهي همراه با خدمه را به تصوير مي کشد. تزئينات باقي مانده از دوران صفويه تنها شامل برخي آهک بري ها و کاشي هاي هفت رنگ در قسمت سربينه، ميشود. بقيه تزئينات در قاجار مرمت شده است و نقاشي ها نيز، به جز تعداد معدودي، اکثرا در دوره ي پهلوي بازسازي شده است ويا موضوعات جديدي به آن افزوده اند. موضوعات نقاشي هاي حمام، شامل صحنه هاي تاريخي، داستانهاي اساطيري، افسانه هاي عاميانه، صحنه هاي ورزشي، چهره هاي بزرگان و امرا مي باشد که با تکنيک تمپرا و رنگ هاي گياهي و معدني بر روي زمينه آهک نقاشي شده است. بيشترين نقاشي ها بر روي ديواره چال حوض صورت گرفته که شامل داستان خسرو و شيرين، صحنه هاي بزم و شکار، نقوش پرندگان، گل ها و گلدان ها، دو مرد در حال قليان کشيدن و استراحت، سوار مار دوش، صحنه هاي ورزش باستاني، تصوير شير و خورشيد، زنان نوازنده، درويش نشسته، حيوانات و ظروف پر از ميوه مي باشد. مرمت و بازسازي روي تزئينات آن در دوره هاي متوالي تا زمان معاصر ادامه داشته است. تزئينات اين حمام به مانند ديگر تزئينات حمام هاي دوره صفويه، مختص به خود بناي حمام مي باشد و نمونه ي آن در بناهاي ديگري مثل مساجد و مدارس مشاهده نميشود. تزئينات اين حمام متشکل از کاشيکاري ها، آهک بري ها و نقاشي هاست. روش انجام اين پژوهش توصيفي-تحليلي مي باشد. با توجه به اينکه تزئينات اين حمام به صورت ترکيبي مي باشد، اين امکان فراهم شد که به طور همزمان به مطالعه و تحليل درباره انواع تزئينات الحاقي به حمام ها، پرداخته شود.
کلمات کلیدی : دوره صفويه اصفهان حمام علي قلي آقا تزئينات