تأثیر مراسم آئینی بر ارتقاء پیوندهای اجتماعی، با احیای قرارگاه-های مذهبی-آئینی در شهر

محیا قوچانی¹ محمد تاجی²

1) کارشناسی ارشد، مهندسی معماری – معماری، مدرس دانشگاه پیام نور سمنان، سمنان، ایران
2) استادیار، دکتری تخصصی، دانشکده فنی مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود، ایران

محل انتشار : کنفرانس معماری ایران؛ گذشته، اکنون و آینده با مضمون ویژه: فضاهای مذهبی و آئینی(irarchconf.ir)
چکیده :
بررسی مراسم سوگواری در ایام محرم و مکان¬های اجرای این مراسم در جوامع شیعه¬نشین نشان می¬دهد که این مکان¬ها می¬توانند تأثیر بسیار مهمی در هویت¬بخشی به معماری و شهرسازی این شهرها داشته باشند. مراسم آئینی سنتی به خصوص تعزیه و شبیه¬خوانی به عنوان عناصر فرهنگی پویا که از اعتقادات و باورهای انسانی نشأت گرفته، نقش مؤثری در افزایش پیوندهای اجتماعی افراد ایفا می¬کند. نظریه¬ی پیوند اجتماعی هیرشی به عنوان چارچوب تحقیق، زیرشاخه¬های نظریه¬ی کنترل اجتماعی بوده و مؤلفه¬های آن، مشارکت اجتماعی، باور، دلبستگی و تعهد است. با توجه به ویژگی¬های فرهنگی کشور ما و به¬ویژه نقش اسلام و باورهای دینی، در هویت ملی و اجتماعی ایرانیان، بررسی چیستی و ماهیت ویژگی¬های کالبدی فضاهای آئینی بدیهی می¬نماید. فرض براین است که فضاهای آئینی (حسینیه¬ها) بر میزان پیوند اجتماعی افراد تأثیرگذار است و باعث افزایش سطح هویت فرهنگی در شهرها می¬شود. از این¬رو سؤالاتی از این دست مطرح می¬شود که آیا معماری می¬تواند به اعتلاء و باززنده¬سازی فرهنگ و نمایش¬های آئینی کمک کند؟ معماری فضاهای آئینی چه تأثیری بر میزان مشارکت اجتماعی افراد دارد؟ در مقاله حاضر، براساس روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، بحث در خصوص اینکه فضاهای آئینی چیست و قرارگاه¬های مذهبی-آئینی مانند حسینیه¬ها باید دارای چه مؤلفه¬هایی باشند، بیان شده است. در ادامه به بررسی شاخص های کالبدی حسینیه¬ها و تطبیق این شاخصه¬ها با مؤلفه¬های برقراری پیوند اجتماعی، پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می¬دهد که قرارگاه¬های مذهبی-آئینی چه از نظر عملکردی، چه کالبدی و معنایی، برشهروندان و محیط شهری تأثیرگذارند. لذا ساماندهی به این فضاها، موجب ارتقاء پیوندهای اجتماعی می¬شوند.
کلمات کلیدی : مراسم آئینی پیوندهای اجتماعی حسینیه¬ها قرارگاه¬های مذهبی- آئینی