بررسی تطبیقی نقوش کاشیکاری در بناهای دوره قاجاریه

ساناز کاوسی¹ نازنین دهناد² نازنین یزدان پناه³ نیلوفر لک⁴ پویا دولابی⁵

1) پژوهشگر دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، گروه معماری، بوشهر، ایران.
2) پژوهشگر دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، گروه معماری، بوشهر، ایران.
3) پژوهشگر دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، گروه معماری، بوشهر، ایران.
4) پژوهشگر دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، گروه معماری، بوشهر، ایران.
5) استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران.

محل انتشار : کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشور های جهان اسلام(cau2018.ir)
چکیده :
دوره قاجاريه بخش تاثيرگذار و مهم در تاريخ ايران محسوب می¬شود که آثار معماري و هنري اين دوره با تكيه بر سنت¬ گذشتگان و ملهم از وقايع عصر خود شكل گرفته است. یکی از مهمترین وقایع آن دوره كاشي¬نگاري و نقوش آن است که بیانگر معانی متعددی است این در حالی¬است که امروزه نقوش و معانی آن به دست فراموشی سپرده شده¬اند. از این رو هدف از این تحقیق بررسی تطبیقی مفاهیم کاشی¬کاری و دسته¬بندی شاخص¬¬های موثر بر نقوش کاشی¬کاری و مضامین آن است و به دنبال رابطه¬ی معناداری بین ادراک محیط با معانی نقوش در بین کاربران در مکان می¬باشد. در این تحقیق از روش توصیفی- تحلیل و تاریخی استفاده است. شیوه ¬گردآوری اطلاعات با توجه به مطالعات اسنادی و به صورت مطالعات میدانی بر اساس عکس¬برداری از محل¬ بناهای باغ ارم، نارنجستان قوام، خانه زینت الملک و مسجد نصیرالملک مربوط به دوره‌ی قاجاریه در شهر شیراز بوده است. جهت انجام این پژوهش، توجه به نیات و مقاصد فرهنگی فردی یا گروهی و بدون تأکید بر یک الگوی نظری خاص، در جهت تفسیر نقوش به عنوان نشانه¬ای از پدیده¬های تاریخی مدنظر بوده است. ساختار و محتوای این نقوش به دو دسته انسان¬نگاری و طبیعت¬گرایی که هر یک دارای مضامین و موضوعات مشخصی است دسته-بندی شد. نتایج حاکی از آن است که نقوش انسانی در خانه ¬باغ¬ها باعث ایجاد پویایی و سرزندگی و یادآور داستان¬ها روایت-های زمان قاجار است؛ نقوش طبیعت¬گرایانه در فضای روحانی مسجد نصیر الملک حس وحدت و نمادی روحانی را در آن مکان تداعی کرده است و همچنین این نقوش با ادراک انسان در مکان معنا گرفته و به مثابه یک متن به بناهای معماری هویت و روح بخشیده و ایجاد تعلق¬ در مکان کرده است.
کلمات کلیدی : نقوش کاشیکاری انسان¬نگاری طبیعت¬گرایی