بررسی و بازشناسی معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانی نمونه موردی گنبد سلطانیه

معصومه گودرزی¹

1) کارشناس ارشد معماری

محل انتشار : چهارمین کنگره بین المللی مهندسی، تکنولوژی و علوم کاربردی - نیوزلند(etas2019.com)
چکیده :
هنر دوران ایلخانیان از دوران‌های شاخص هنر اسلامی در ایران و آسیای مرکزی به‌شمار می‌رود. مغولها در اواخر سده ششم و اوایل سده هفتم هجری وحشیانه به سرزمین‌های اطراف خود یورش برده و بخش وسیعی از دنیای متمدن آن زمان را تصرف کردند و بزرگترین امپراتوری پیوسته را از نظر وسعت سرزمین در تاریخ بشر تشکیل دادند. با تثبیت حکومت مغول‌ها و ایجاد خاندان ایلخانیان در ایران و آسیای مرکزی، بزودی فاتحان مغول هنرمندان را که جذب دربار عباسیان شده بودند، به خدمت خود گرفتند. وارثان چنگیزخان مغول با قبول دین اسلام دست به تأسیس دولت‌هایی در ایران زدند و هنرمندان را به پایتخت‌های خود در تبریز و مراغه کشاندند، از طرفی هم به علت مصالحه‌ای که بین حاکمان محلی شیراز صورت گرفت، شیراز از گزند و یورش مغولها در امان ماند و بر این منوال گروهی از هنرمندان نیز جذب شیراز شدند . معماری و هنرهای وابسته نظیر کاشیکاری و گچبری نیز در این دوره رشد قابل توجهی داشت. در معماری دوره ایلخانان به سبک مساجد و کاروانسراهای پیش از خود ساخته می‌شد با این اختلاف که مدرسه‌ها به جای شبستان در یک یا دو طبقه هجره‌هایی جهت سکونت طلاب داشتند. بیشتر مقابره‌های دوره ایلخانی نیز به سبک دوره سلجوقی بنا شده‌اند که در مجموع در پلانهای مربع، مدور، چند ضلعی و هشت ضلعی ساخته می‌شدند و معمولاً گنبدی در بالا دارند. کشور ایران بارها بر اثر هجوم و غلبه بیگانگان چنان دستخوش ویرانی شد که ظاهرا امکان تجدید حیاتش هرگز متصور نبود؛ اما هر بار، پس از چنین آزمایش تلخی، فرهنگ آن از نو جان گرفت. مردمانی که به صورت انبوهی از مهاجران یا در صفوف ارتش‌های پیروزمند به ایران قدم می‌نهادند، به ماندن در محیطی که در نظرشان از زادبوم خودشان دلرباتر می‌نمود، راغب می‌شدند. غالب اینان از استپ‌های خشک شمال‌غربی به ایران روی می‌آوردند. از این رو، روزگاری سلسله‌های پادشاهی مهمی مانند هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و در دوران اسلامی، سامانیان، صفاریان، بوییان، زیاریان و صفویه با تبار ایرانی در این سرزمین حکم راندند و شهرت جهانی بدان بخشیدند؛ روزگاری نیز سلجوقیان، غزان، خوارزمیان، ازبکان و مغولان، یعنی متجاوزانی، که خاک ایران را از سوی خاور پامال سم ستوران خود ساختند، با منش و خصال بیابانگردی در این دیار فرمانروایی کردند. (نگارنده)
کلمات کلیدی : ایلخانان؛ گنبه سلطانیه؛ معماری؛ بنای غیر مذهبی