آلوئه ورا و کاشت گلخانه ای در استانهای خراسان جنوبی و رضوی: اهمیت اقتصادی، اشتغال و درآمدزایی و راهکارهای توسعه، ترویج، فرآوری و بازاریابی در زنجیره علمی و صنعتی این گیاه دارویی

فرهود گل محمدي¹ فاطمه حسنی²

1) استاديار دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیرجند - و عضو بسیج اساتید استان خراسان جنوبی
2) دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته زراعت و اصلاح نباتات از دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیرجند - و گلخانه دار گیاه آلوئه ورا در مجتمع گلخانه ای محمدیه شهرستان خوسف در 25 کیلومتری بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی

محل انتشار : ششمین کنگره بین المللی توسعه کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری ایران(6icsda.ir)
چکیده :
گیاهان دارویی گیاهانی هستند که یک یا برخی از اندام‌های آن ها حاوی ماده مؤثره است، این ماده کمتر از یک درصد وزن خشک گیاه را تشکیل می‌دهد و خواص دارویی مؤثر بر موجودات زنده دارد. برخی گیاهان ‌‌مثل آلوئه ورا در طول سال برداشت می شود و نوعی اشتغال زایی پایدار است. آلوئه‌ورا یا صبر زرد، یکی از گیاهان دارویی است که علاوه بر کاربرد در صنایع آرایشی و بهداشتی، در صنایع غذایی نیز کاربرد فراوان دارد. فرآورده‌هایی همچون نوشیدنی آلوئه‌ورا و کمپوت را در حوزه صنایع غذایی و فرآورده‌هایی همچون ژل، پودر، کرم و لوسیون را در حوزه صنایع آرایشی و بهداشتی می توان تولید کرد. بنابراین فعالیت در حوزه تولید فرآورده‌های نام برده شده از جمله کسب و کارهایی است که علاوه بر توسعه کاشت آلوئه‌ورا، ارزش افزوده بسیار خوبی را نیز برای افراد شاغل در این بخش ایجاد خواهد کرد. برای مثال کارخانه جهت فرآوری آلوئه‌ورا به منظور تولید نوشابه آلوئه‌ورا در گناباد احداث شده است ولی با این وجود باز هم ظرفیت تولید سایر فرآورده‌های آلوئه‌ورا وجود دارد. همین طور در استان بوشهر واحدهای فرآوری شامل تولید ژل در دشتستان و یک واحد تولید نوشیدنی آلوئه ورا در کنگان با ظرفیت ۶ هزار تن تولید و ۱۰ هزار تن جذب ماده خام هستند که توان جذب و فرآوری این گیاه را در استان بوشهر را دارند. بازار ایران شاهد انواع و اقسام محصولات فرآوری شده گیاه دارویی آلوئه‌ورا یا همان «صبر زرد» به زبان بومی خودمان از کرم‌های مرطوب‌کننده و لوازم بهداشتی گرفته تا نوشیدنی و کمپوت آلوئه‌ورا... می باشد. آلوئه‌ورا گیاهی چند ساله است. حداقل از زمان کاشت این گیاه تا شش سال می توانید از آن بهره‌برداری کنید و پس از آن بوته مادر حذف و اجازه داده می‌شود تا یکی از پاجوش‌ها جایگزین بوته مادر شود. با وجود ظرفیت های غنی در تولید گیاه آلوئه ورا متاسفانه به دلیل نبودصنایع تبدیلی مناسب در این بخش محروم مانده است و بخش زیادی از تولیدات این گیاه در کشور به صورت خام فروشی به بازار عرضه می شود. این نقیصه موجب شده حاصل دسترنج کشاورزان و فعالان این بخش به صورت خام به دیگر مناطق صادر و با بسته بندی و به نام آن ها به بازار مصرف عرضه شود. گیاه آلوئه ورا سازگار با کم آبی است و کمترین میزان مصرف آب را در محصولات گلخانه‌ای دارد با وجود این بازدهی مناسبی دارد و سالانه حدود 100 تن محصول تولید می شود. راه‌اندازی مزارع نمونه و کاشت مواد اولیه مورد نیاز و دستیابی به بازارهای بیشتر وجود یک حلقه گمشده در چرخه تولید نمایان شد و آن بهره‌مندی از یک واحد مکانیزه تولید، فرآوری و بسته‌بندی آلوئه ورا می باشد. کشت گیاه آلوئه ورا در ردیف محصولات اصلی گلخانه ای است که متقاضیان احداث گلخانه و فعالان این بخش قبل از احداث باید به بازار فروش خرد توجه کافی داشته باشند. با توجه به چاپ مقاله انگلیسی نویسنده در گیاه دارویی آلوئه ورا در ژورنال دانشگاه ترکیه در سال 2022 و کتاب انگلیسی نویسنده گیاه دارویی آلوئه ورا توسط انتشارات بین المللی و دانشگاهي كشور آلمان و در اروپا و موجود بر روی اینترنت با مشخصات ذیل در قسمت مراجع و پیوست مقاله، باعث شد نویسنده به ارائه این ایده بپردازد. هدف از این پژوهش ایجاد زنجیره علمی و صنعتی گیاه دارویی آلوئه ورا به عنوان راهکاری مناسب برای ایجاد اشتغال و درآمدزایی در بخش کشاورزی استان های خراسان جنوبی و رضوی و بیان اهمیت اقتصادی و راهکارهای توسعه، ترویج، فرآوری و بازاریابی آن می باشد.
کلمات کلیدی : آلوئه ورا گیاه دارویی گلخانه اشتغال اهمیت اقتصادی توسعه ترویج فرآوری بازاریابی خراسان جنوبي و رضوی.