مروری بر سیر تکامل و جایگاه هنر مقرنس کاری در معماری مسجد

مهدی خوش وطن¹ الهه احمدی²

1) گروه مهندسی عمران، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران
2) گروه مهندسی عمران ، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

محل انتشار : هشتمین کنگره سالانه بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری(8icsau.ir)
چکیده :
در مقاله حاضر، مروری بر سیر تکامل و جایگاه هنر مقرنس کاری در معماری مسجد انجام شده است. مقرنس عنصر تزئینی معماری است که از یک سو از اصالت هنری مستقل ایرانی برخوردار است و از سوی دیگر به شکل بی سابقه ای به خارج از ایران ریشه دوانده است. حتی پاره ای از مورخان غربی براین گماناند که هیچ پدیده معماری تا این حد در معماری سرزمینهای اسلامی تاثیر نداشته است. زیباترین نوع آن مسجد جامع اصفهان است. لازم است یادآوری شود که نمودی از تحول مقرنس که در تزئینات هندسی بینظیر تاق گنبدهای اسلامی اسپانیا متجلی است، حتی در خود ایران تجربه نشده است کاربندی یکی از الگوهای اصیل و کهن در معماری ایران و حاصل شناخت معماران ایرانی نسبت به علم هندسه و ریاضیات پیشرفته است. اولین نمونه ی کاربندی در ایران که تا امروز شناسایی شده در مسجد جامع شیراز متعلق به دوره صفویان است، کاربندی نوعی پوشش است متشکل از تیر طاق هایی با قوس معین که تحت قواعد هندسی ویژه ای همدیگر را قطع می کنند. کاربندی، نظام ساختمانی دارای باریکه های متقاطع با هندسه ستاره وار است که الگویی شاخص در سقف های معماری سنتی به شمار می رود. مقرنس معمولا در ، مقرنس در سطوح داخلی و خارجی بناها با استفاده از مصالحی چون آجر ، سطوح فرو رفته گوشه های زیر سقـف ایجاد می شود اما محل قرار گیری این عنصر تزیینی میتواند در بالای دیوارها، سقف ها ستون ها، سردرها و مناره ها نیز باشد. مقرنس در هر دوره از معماری اسلامی ایران دارای ویژگی های خاصی گردید که در نهایت موجب رشد و تکامل این عنصر تزیینی در معماری ایران شد. بی شک امروزه نیز می توان راه تکامل این عنصر تزیینی را در معماری ایران با استفاده درست و به جا و نه تقلیدی، به درستی پیمود و از این نماد پر مفهوم اسلامی در معماری امروز ایران بهره بیشتری برد. فقط باید توجه و اهمیت بیشتری را برای هنر و نقوش گذشته قایل شد و آنرا مطابق با روزگار خود هدایت کرد. ویژگی های کلی مقرنس را می توان در سه طبقه بندی دوران قبل از اسلام، بعد از اسلام و در عصر حاضر دسته بندی کرد. مقرنس با تـزئین با آغـاز سـاختمان مـسجدها و مـدرسه های عـلوم دیـنی در قـالب هـای جدید و بی بدیل، جایگاه ارزنده ای یافت، و اهمیتی زیادی پیدا کرد.
کلمات کلیدی : مقرنس هنر ترسیمی معماری کارکرد تزئینی.