تحقیق و بررسی نسخۀ خطی حدیث عابد بنی اسرائیل؛ میراثی تازه¬یاب از قاضی عبدالجبار معتزلی (از گنجینۀ دست¬نوشته¬های یمن)

محمد عافی خراسانی¹

1) دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران، دانشکدگان فارابی، قم، ایران -

محل انتشار : همایش بین المللی مخطوطات مشرق زمین(orientalconferences.ir)
چکیده :
در یکی از نسخه¬های خطی زیدیۀ یمن، حدیثی به نقل از پیامبر (ص) دربارۀ داستان عابدی از بنی ¬اسرائیل گزارش شده و در ذیل آن قاضی عبد الجبّار (د. 415ق) از بزرگ¬ترین دانشمندان معتزله، توضیح¬هایی را دربارۀ معنای این حدیث بیان نموده¬ که در جایی دیگر از میراث برجای¬مانده از وی یافت نمی¬شود. این حدیث به املای قاضی جعفر بن احمد بن عبدالسلام بُهلولی (د. 573ق) از بزرگ¬ترین دانشمندان زیدیه نگاشته شده¬ و ظاهرا جزو کتاب¬هایی است که وی با خود از عراق به یمن برده¬است. در این نسخه، ناسخ مستقیماً از روی دستخطِ حسن بن محمد رَصّاص (د. 584ق) از شاگردانِ برجستۀ قاضی جعفر کتابت نموده¬ که ارزش بالایی به آن می¬بخشد. هم¬چنین باید گفت که این نسخۀ خطی ما را در شناخت دقیق¬تری از نسخه¬ای دیگر به خط همین کاتب (یعنی نسخۀ کتاب احادیث امیر المؤمنین علی (ع)) یاری می¬رساند که تا پیش از این، آگاهی ما دربارۀ آن، کاستی¬های مهمی داشت. در مقالۀ پیش رو از یک¬ سو، به بررسی و تحلیل این نسخه و نیز تصحیح آن پرداخته شده، و از سوی دیگر، درون¬مایۀ این حدیث و سند آن واکاوی شده¬است.
کلمات کلیدی : حدیث عابد بنی اسرائیل نسخه¬های خطی یمن نسخه¬شناسی تصحیح متون میراث زیدیه میراث معتزله قاضی عبدالجبار قاضی جعفر بن احمد بن عبد السلام .