مبادی اخلاق صدرایی و کاربرد آن در معماری محل زندگی

معصومه احمدی¹ مرتضی شجاری²

1) دکتری معماری اسلامی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، استادیار گروه معماری، دانشکده معماری، شهرسازی و هنر، دانشگاه
2) استاد دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی، دانشگاه تبریز،

محل انتشار : سومین کنفرانس بین المللی معماری، عمران،شهرسازی،محیط زیست و افق های هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب(3icacu.ir)
چکیده :
معماری عرصه‌ای برای بروز و ظهور زندگی فردی، اجتماعی و نمودهای هنجاری همچون اخلاق است. توجه به هنجارهای اخلاقی وجودی انسان و جامعه، از نیازهای اساسی شکل‌گیری محیط زندگی انسان است. در این میان، در اسلام و آیات قرآنی، بر اهمیت و جایگاه خانه مسکونی، جهت کسب آرامش روحی و معنوی، تأکید ویژه‌ای شده است. به‌طوری‌که یکی از نعمت‌هایی که قرآن بدان اشاره می‌کند محل سکونت آدمی است: «و الله جعل لکم من بیوتکم سکناً؛ خداوند خانه‌های شمارا مکان آرامشتان قرارداد». مهم‌ترین نتیجه آرامش، تلطیف و معنویت فضای یک‌خانه، قابلیت تأمین و توانایی پاسخگویی به نیازهای معنوی و روحی انسان، چون تفکر، حضور و آرامش قلب است؛ تا آدمی این فضا را در اختیار نداشته باشد، دیگر امکانات برایش گوارا نخواهد بود. شاید بتوان گفت، رعایت اصول اخلاقی- به معنای برقراری عدالت و نهادن هر چیز در جای خود- در طراحی محیط زندگی، یکی از الزامات اساسی تبدیل منزل به مآمن و محل سکنی جسم و دل آدمی است. اما متأسفانه در جوامع بشری امروز و در این آشفته‌بازار پساتجددگرایی، که چالشی به نام نسبیت‌گرایی بنیادهای مشترک و ثابت فطرت انسان‌ها، اعم از اصول، شناخت‌ها و تمایلات را تهدید می‌کند، فضیلت‌های اخلاقی و ضرورت رعایت آن‌ها در زندگی و به‌تبع آن معماری فضاهای زندگی انسان، روزبه‌روز به فراموشی‌ سپرده می‌شود و بدین ترتیب آرامش آدمی، به‌ویژه آسایش روح و جان وی از فضاهای زیست امروزی رخت می‌بندد؛ روشن است که در چنین روزگاری بازخوانی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های غنی فلسفه اسلامی، و به‌طور خاص حکمت متعالیه، در حوزه‌های گوناگون معرفت و عمل (ازجمله اخلاق) ضرورتی تام یافته است. لذا در این مقاله تلاش می‌شود با سرلوحه قرار دادن برخی از مبادی اخلاق صدرایی، به یادآوری جایگاه اخلاق در معماری محل زندگی دنیایی انسان پرداخته شود؛ چنانکه ازنظر فیلسوف‌ شهیر ایرانی، ملاصدرا، زندگی این دنیا و کسب نشاط و آرامش در آن، کم‌اهمیت‌تر از زندگی اخروی انسان نیست و بدون این دنیا آخرت معنایی ندارد، همان‌طور که دستیابی به سعادت و نشاط قلبی در این دنیا نیز، بدون توجه به آخرت و نیازهای روحی و معنوی انسان بی‌معنا است.
کلمات کلیدی : اخلاق مبادی اخلاق صدرایی طراحی مسکن آرامش