واکاوی بازنمایی شطرنج در نقاشی‌های مارسل دوشان

مریم امینی خرازی¹ جمال عرب زاده²

1) دانشجوی کارشناسی ارشد نقاشی، دانشکده هنر، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران،
2) استادیار گروه نقاشی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران،

محل انتشار : سومین کنفرانس بین المللی معماری، عمران،شهرسازی،محیط زیست و افق های هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب(3icacu.ir)
چکیده :
در آثار نقاشی قدیمی، شطرنج سوژۀ بسیاری از آثار رئالیستی بوده است. نمود شطرنج در آثار نقاشی مارسل دوشان وجود دارد. نکته جالب توجه آن است که دوشان شطرنج‌باز بود. در این پژوهش، مسئله اصلی این است که شطرنج در آثار دوشان تحلیل شود. بر این اساس، پرسش اصلی این است که شطرنج در آثار دوشان چگونه آمده است؟ این پژوهش کاربردی به شمار می‌رود و از نظر ماهیت، توصیفی – تحلیلی است. گردآوری اطلاعات با روش کتابخانه‌ای و مشاهده تصاویر صورت گرفته است. تحلیل با روش کیفی است. نمونه‌گیری با روش گزینشی غیرتصادفی است. این پژوهش نشان می‌دهد که این بازی در محل تلاقی تعدادی از پارادایم¬ها در زندگی مارسل دوشان قرار داشت. بنابراین بسیاری از مضامین دوشان منعکس‌کنندۀ دیدگاه فکری او در مورد ارتباط میان هنر و شطرنج است. درک دوشان از شطرنج به عنوان هنر به وضوح از طریق تصویر¬سازی¬های او که در آن از شطرنج استفاده شده است و همچنین از گفته‌هایی که از او در مورد شطرنج به جای مانده است، دیده می¬شود. دوشان در آثارش سنت پرداختن به ظواهر را رها کرده و از رنگ‌ها و فرم‌ها که هیچ جزئیات آناتومیکی ندارند، برای نشان دادن ماهیت اثر هنری خود استفاده می‌کند. با این کار، دوشان ما را فراتر از بازیکنان به قطعات و دنیایی که آن‌ها اشغال می¬کنند می¬برد. مهره‌های شطرنج انتزاعی، ساده‌سازی و تأمل برانگیز شده‌اند؛ به این ترتیب، دوشان قلمرو زیبایی‌شناسی شطرنج را به قلمرو زیبایی‌شناسی بصری هنر وارد می‌کند. دوشان عناصری را در آثارش به کار گرفته است که فعالیت ذهنی غیر قابل روئیت بازیکنان را به مخاطب منتقل می¬کند. تمرکز او در برجسته‌سازی و تکیه کردن بر روی عناصر فکری شطرنج می¬باشد تا نوع دیگری از سرعت و حرکت را به مخاطب نشان دهد.
کلمات کلیدی : بازنمایی شطرنج نقاشی مارسل دوشان